ضربه به سر در کودکان و نوجوانان به دلیل فعالیت‌های بدنی زیادی که دارند امری شایع است. در بزرگسالان نیز ضربه به سر به دلیل مواردی مانند تصادفات رانندگی ممکن است بروز کند. در صورت وارد شدن هرگونه ضربه به سر و گردن لازم است اقدامالات لازم به سرعت انجام شود تا از ضربه مغزی پیشگیری شود.

نشانه های ضربه به سر و پیشانی کودکان و بزرگسالان

آسیب سر بر اثر وارد آمدن ضربه ناگهانی به پوست‌ سر، جمجمه یا مغز اتفاق می‌افتد و در دو حالت طبقه‌بندی می‌شود:

1. آسیب بسته (پوست‌سر شکافته نمی‌شود)
2. حالت باز (پوست یا استخوان جمجمه دچار شکستگی می‌شود)

علائم آسیب به سر ممکن است بلافاصله پس از وارد آمدن ضربه بروز کند یا به آهستگی و به مرور زمان ظاهر شوند. احتمالا پزشک متخصص مغز و اعصاب یک سری معاینات بدنی و آزمایشات مغز و اعصاب به همراه سی تی اسکن و ام آ آی یا عکسبرداری از سر را انجام می‌دهد تا از این طریق پی به نوع و شدت آسیب ببرد و درباره روش درمانی مناسب تصمیم‌گیری کند.

علائم خطر بعد از ضربه به سر

علی‌رغم اینکه برخی از بیماران که از ناحیه سر دچار آسیب خفیف شده‌اند قابل درمان با دارو هستند، اما در موارد حادتر این آسیب برای خارج کردن لخته‌های خونی یا کاهش فشار از روی مغز به مراقبت‌های اورژانسی نیاز است.

بسیاری از آسیب‌های سر خیلی هم جدی نیستند و فقط باعث یک برآمدگی یا کبودی می‌شوند. گهگاهی دیده شده این صدمات منجر به وارد آمدن آسیب به مغز می‌شوند.

ضربه به سر

وارد آمدن هر نوع ضربه به سر که موجب شکل گرفتن غده، کبودی یا صدمات شدیدتر شود را تحت عنوان آسیب سر طبقه‌بندی می‌کنند. درصورتی‌که کودک یا نوجوانی دچار آسیب خفیف شود و علائم و نشانه‌های آن نگران‌کننده نباشد، می‌توان بیمار را در منزل تحت مراقبت و درمان قرار داد.

اما اگر آزمایشات مبتنی بر وخیم بودن آسیب باشد، بیمار باید تحت نظر یک متخصص مغز و اعصاب معاینه شود. در بیشتر موارد، بهبودی از این عارضه بدون بروز اثرات طولانی مدت حاصل می‌شود.

انواع ضربه به سر

وارد آمدن هر نوع آسیبی به مغز، جمجمه، یا پوست سر را تحت عنوان آسیب‌دیدگی سر به حساب می‌آورند. این آسیب‌دیدگی‌ها می‌توانند به صورت خفیف، متوسط یا حاد بروز کنند.

شایع‌ترین انواع آسیب دیدگی مغز شامل موارد زیر است:

• ضربه مغزی
• جراحت یا آسیب درونی مغز
• شکستگی جمجمه
• عارضه خون آمو
• آسیب برشی (که اصطلاحا به آن آسیب انتشار اکسونی هم گفته می‌شود)

ضربه مغزی

ضربه مغزی یعنی وارد شدن آسیب شدید به مغز بیمار. بیشتر اوقات پس از این نوع آسیب بیمار هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد. ممکن است برای مدت کوتاهی حالت گیجی، تاری چشم یا عدم تعادل به بیمار دست بدهد.

جراحت یا آسیب درونی مغز

این نوع آسیب معمولا به صورت کبودی ظاهر می‌شود. خونریزی مغزی خفیف در مغز موجب ورم می‌شود.

شکستگی جمجمه

این نوع آسیب به صورت ترک‌خوردگی جمجمه بیمار ظاهر می‌شود. بعضی اوقات استخوان‌های شکسته‌شده جمجمه می‌توانند پارگی قشر مغزی را به همراه داشته باشند.

عارضه خون آمو

درواقع این عارضه نوعی خونریزی مغزی است که در یک جا جمع شده و لخته می‌بندد و به‌صورت یک برآمدگی در سر ظاهر می‌شود. ممکن است این برآمدگی بعد از چند روز یا هفته در سر نمایان گردد.

آسیب برشی (آسیب انتشار اکسونی)

این نوع جراحت زمانی بوقوع می‌پیوندند که مغز در اثر یک ضربه ناگهانی داخل جمجمه تکان می‌خورد. فیبرهای عصبی که به سلول عصبی متصل هستند دچار کشیدگی یا پارگی می‌شوند، سلول‌های مغزی آسیب می‌بینند و اختلال‌های دیگری داخل دستگاه عصبی اتفاق می‌افتد. از دست رفتن هوشیاری به مدت طولانی یکی از علائم اصلی آسیب برشی تلقی می‌شود.

دلایل ضربه به سر در کودکان و نوجوانان

سقوط از ارتفاع شایع‌ترین علت آسیب مغزی در کودکان و جوانان محسوب می‌شود و پس از آن تصادف با وسایل نقلیه موتوری، تصادف با عابرین‌پیاده و دوچرخه‌سوارها، آسیب ناشی از فعالیت ورزشی، و اعمال خشونت علیه کودکان جزء موارد بعدی در نظر گرفته می‌شوند.

ریسک آسیب مغزی به میزان شدت ضربه وارد آمده بستگی دارد. آسیب‌های کم‌شدت (مانند، افتادن از ارتفاع کم، برخورد اشیاء نرم مثل اسباب‌بازی یا توپ اما با سرعت پایین) کمتر خطر آسیب مغزی را به دنبال دارند.

برعکس حوادثی که خطر آسیب مغزی را شدت می‌بخشند شامل موارد زیر می‌شوند:

• تصادف با وسایل نقلیه پرسرعت
• سقوط از ارتفاع زیاد
• جراحت ناشی از برخورد اشیاء پرسرعت، سنگین، یا برنده (مانند چوب بیسبال، چوب گلف، گلوله، و چاقو)
• آسیب ناشی از اعمال خشونت مانند وارد آمدن ضربه ناگهانی که معمولا باعث جراحت شدید می‌شوند.

علائم ضربه به سر چه مواردی است؟

بروز سردرد و حالت تهوع یا استفراغ به دنبال آسیب مغزی امری طبیعی است. درست بعد از وقوع آسیب ممکن است بیمار دچار سرگیجه یا سردرگمی شود. همچنین احتمال ظاهر شدن مشکلات تمرکز یا حافظه‌ای هم وجود دارد.

سایر علائم ضربه به سر شامل سوت کشیدن و وزوز گوش، گردن درد، تاری دید می‌شوند. این علائم معمولا ظرف چند هفته برطرف می‌شوند اما درصورتی‌که آسیب شدید باشد ممکن است تا مدتها بیمار را رنجور سازند.

زمان مراجعه به پزشک پس از ضربه به سر

درصورت مشاهده علائم زیر بلافاصله از پزشک کمک بگیرید:

• در صورت وخیم‌تر شدن علائمی همچون سردردها، حالت تهوع یا خستگی
• استفراغ مکرر
• تغییرات شدید رفتاری مانند عصبانیت یا گیجی
• بزرگتر شدن مردمک چشم بیشتر از حد نرمال (گشادگی)
• اختلال تکلم یا راه رفتن
• مشکلات تنفسی
• خارج شدن مایعات شفاف یا خون از گوش یا بینی بیمار
• احساس ضعف یا بی‌حسی در انگشتان دست و پا
• کاهش سطح هوشیاری
• تشنج

چگونگی تشخیص ضربه مغزی

درمان آسیب‌های مغزی به نوع جراحت و شرایط بیمار بستگی دارد. پزشک معالج به منظور ارزیابی میزان شدت آسیب ممکن است انجام برخی آزمایشات فیزیکی و مغز و اعصاب و عکسبرداری از سر را درخواست کند. این موارد عبارتند از:

• سی تی اسکن سر
• ام‌ آر آی سر
• عکسبرداری ایکس ری

تشخیص ضربه مغزی

سی‌ تی‌ اسکن سر

در این آزمایش از تجهیزات عکسبرداری اشعه ایکس و رایانه‌های پیشرفته جهت گرفتن چندین تصویر از مغز و سر بیمار استفاده می‌گردد. پزشکان از سی تی اسکن سر به منظور تشخیص خونریزی، ورم، آسیب مغزی و شکستگی جمجمه استفاده می‌کنند.

ام‌ آر آی سر

در این آزمایش از میدان مغناطیسی قوی، پالس‌های رادیوفرکانسی و کامپیوتر جهت ارائه تصاویر دقیق از اندام‌ها، بافت‌های نرم، استخوان و سایر ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود. برای کمک به تشخیص آن دسته از آسیب‌های مغزی که پیچیده تر هستند، پزشکان از ام‌ آر آی مغز شامل تکنیک‌های ویژه به‌نام تصویربرداری انتشاری وزن‌دار، تصویربرداری تانسور انتشار و طیف‌نمایی استفاده می‌کنند.

عکسبرداری ایکس ری

این نوع آزمایش مستلزم قرار دادن قسمتی از مغز در برابر میزان کمی تشعشع‌یونیزه‌کننده می‌باشد تا از این طریق بتوان از بخش داخلی مغز تصویربرداری کرد. گهگاهی دیده شده پزشکان از عکسبرداری اشعه ایکس به منظور ارزیابی و تشخیص شکستگی‌های جمجمه بهره می‌گیرند.

اما امروزه چنین آزمایشی به‌ندرت انجام می‌شود، بخاطراینکه به هیچ عنوان نمی‌توان مغز را مورد معاینه قرار داد و سی‌تی‌اسکن می‌تواند اکثر شکستگی‌های جمجمه را واضح‌تر از عکسبرداری اشعه ایکس نشان دهد.

علاوه‌براین، متخصصان به‌صراحت می‌دانند که تشخیص آسیب مغزی اصلی در راستای تصمیم‌گیری درباره درمان صحیح بیمار از اهمیت بیشتری برخوردار است. به همین منظور، سی تی اسکن‌ و درصورت ضرورت، ام آر آی از تکنیک‌های تصویربرداری پرطرفدار به حساب می‌آیند.

درمان ضربه به سر کودکان و بزرگسالان

درصورت مشاهده هر نوع آسیب مغزی بلافاصله از پزشک کمک بگیرید، برای اینکه عدم تشخیص علائم یا درمان نادرست آسیب مغزی می‌تواند پیامدهای بسیار جدی را به دنبال داشته باشد.

بیمارانی که به علائم خفیف آسیب مغزی دچار هستند احتمالا از طریق تجویز داروهای مسکن جهت درمان سردرد و داروهای پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ تحت درمان و مراقبت قرار خواهند گرفت.

درمان ضربه مغزی

درصورتی‌که بیمار به علائم ناشی از یک آسیب مغزی خفیف دچار باشد، می‌بایست از فعالیت بدنی بیش از اندازه پرهیز کند. پزشک توصیه‌های لازم درباره زمان از سر گرفتن کارهای روزمره و انجام فعالیت‌های ورزشی را به بیمار ارائه خواهد کرد.

آسیب های مغزی شدید و وخیم‌تر نیازمند بستری کردن و بعضی‌اوقات ارجاع بیمار به بخش مراقبت‌های اورژانسی می‌باشند مانند انجام جراحی به منظور خارج کردن لخته‌های خونی و کاستن از فشار وارده بر مغز.

پیشگیری از ضربه به سر

آسیب‌های مغزی همواره اشخاص را تهدید می‌کنند، اما با انجام بعضی کارها می‌توان این ریسک را به حداقل رساند. این موارد عبارتند از:

• بستن کمربند ایمنی خودرو
• گذاشتن کلاه ایمنی حین موتورسواری و دوچرخه سواری
• به تن کردن تجهیزات محافظ حین کار یا انجام فعالیت‌های ورزشی
• برای پیشگیری از خطراتی همچون زمین‌خوردن یا تصادف کودکان و سالمندان را بادقت تحت نظر داشته باشید.