بیماری زوال عقل یا دمانس مغزی

بیماری دمانس مغزی به گروهی از علائم گفته می‌شود که می‌تواند در سالمندان و جوانان ایجاد شود و علت‌های مختلفی دارد. برخی علائم بیماری زوال عقل از دست دادن حافظه و تغییرات خلقی است که می‌توان با دارو و سایر روش‌ها برای درمان و بهبود آن اقدام نمود.

زوال عقل یا دمانس چیست؟

بیماری دمانس یا زوال مغزی یک بیماری خاص نیست بلکه به گروهی از علائم گفته می‌شود تا حدی بر حافظه، تفکر و توانایی‌های اجتماعی فرد اثر می‌گذارند که در عملکردهای روزانه فرد اختلال ایجاد می‌کنند. درست است که دمانس یا زوال عقل موجب از دست رفتن حافظه می‌شود اما علل مختلف دیگری هم می‌توانند موجب از دست رفتن حافظه شوند.

بنابراین ضعف حافظه، به تنهایی نشان‌دهنده این نیست که شما دچار زوال عقل شده‌اید. بیماری آلزایمر یکی از شایع‌ترین علل بروز دمانس مغزی در افراد مسن است اما این بیماری می‌تواند علل دیگری نیز داشته باشد. بسته به علت بروز دمانس، برخی از علائم مرتبط با آن ممکن است درمان شوند.

درباره دمانس مغزی بیشتر بدانید

دمانس مغزی گروهی از علائم است که فراموشی و ضعف حافظه نیز یکی از آن‌ها است. سایر علائم مربوط به زوال عقل شامل مشکل در فکر کردن، حل مسائل و مشکلات زبانی و گفتاری می‌شود. این تغییرات معمولا در ابتدا بسیار جزئی و خفیف هستند اما به تدریج تا حدی شدید می‌شوند که روند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

افراد مبتلا به دمانس همچنین ممکن است دچار تغییرات رفتاری و خلق‌وخو نیز شوند. زوال عقل زمانی ایجاد می‌شود که مغز بر اثر بیماری مانند آلزایمر یا سکته‌های مغزی مکرر آسیب می‌بیند.

این مشکلات را می‌توان با سی تی اسکن و گروهی از تست‌های نورولوژیکی بر روی سیستم عصبی بدن، تشخیص داد. درمان این مشکلات نیز با مصرف دارو و برخی ویتامین‌ها و انجام بعضی روش‌های فیزیوتراپی خاص مانند ماساژ است.

بنابراین اگر یکی از عزیزان شما به علائم دمانس مبتلا شده است لازم است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا از شدت گرفتن و بدتر شدن علائم او جلوگیری کنید.

علت بیماری دمانس مغزی

بیماری دمانس مغزی بر اثر آسیب به سلول‌های عصبی در مغز ایجاد می‌شود که این آسیب ممکن است در نواحی مختلفی از مغز باشد. علائم دمانس در هر فرد به طور متفاوتی بروز می‌کنند که این موضوع بستگی به ناحیه آسیب‌دیده در مغز دارد.

علل ایجاد بیماری دمانس پیش‌رونده

علت دمانس پیش‌رونده که بهبود پیدا نمی‌کنند و قابل بازگشت نیستند، عبارتند از:

1. بیماری آلزایمر
2. دمانس عروقی
3. زوال عقل با اجسام لویی
4. دمانس گیجگاهی پیشانی (فرونتوتمپورال)
5. دمانس ترکیبی

بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت دمانس در سالمندان

شایع‌ترین علت دمانس در افراد بالای ۶۵ سال، بیماری آلزایمر است. هرچند علت بروز بیماری آلزایمر مشخص نیست اما در مغز این افراد همیشه پلاک‌ها و گره‌های بافتی یافت می‌شود. این پلاک‌ها از پروتئینی به نام بتاآمیلوئید تشکیل شده‌اند و ماده اصلی گره‌های بافتی نیز پروتئینی به نام تائو است. وجود برخی عوامل ژنتیکی خاص نیز می‌تواند احتمال بروز آلزایمر را زیاد کند.

دمانس عروقی

دومین علت شایع بروز دمانس، وارد شدن آسیب به عروقی است که به مغز خون‌رسانی می‌کنند. مشکلات عروقی می‌تواند ناشی از سکته مغزی یا سایر بیماری‌های عروقی باشد.

زوال عقل با اجسام لویی

اجسام لویی در واقع توده‌های پروتئینی غیرعادی هستند که در مغز افراد مبتلا به این نوع بیماری‌های دمانس اجسام لویی، آلزایمر و پارکینسون یافت می‌شوند. این نوع از زوال عقل نیز یکی از انواع شایع دمانس است.

دمانس گیجگاهی پیشانی (فرونتوتمپورال)

در این بیماری گروهی از سلول‌های مغزی آسیب می‌بینند که در ناحیه قدامی گیجگاهی مغز قرار دارند. این نواحی از مغز بیشتر بر روی رفتار، زبان و گفتار و شخصیت فرد کنترل دارند.

دمانس ترکیبی

انجام مطالعات بر روی مغز افراد بالای ۸۰ سال که به دمانس (علائم فرسایش مغزی) مبتلا بوده‌اند، نشان داده است که اغلب این افراد به طور همزمان به چند نوع دمانس (مانند دمانس عروقی، اجسام لویی و آلزایمر) مبتلا بوده‌اند.

تحقیقات زیادی همچنان در حال انجام هستند تا مشخص شود که داشتن چند نوع دمانس به طور همزمان، چگونه بر بروز علائم مختلف تاثیر می‌گذارد.

سایر بیماری‌های مرتبط با دمانس یا زوال عقل

سایر بیماری‌های مرتبط با دمانس یا زوال عقل شامل موارد زیر است:

1. بیماری هانتینگتون
2. آسیب مغزی بر اثر ضربه به سر
3. بیماری کروتزفلد یاکوب (CJD) یا جنون گاوی
4. بیماری پارکینسون
5. عفونت و بیماری‌های سیستم ایمنی
6. اختلالات متابولیسمی و غدد
7. کمبود‌های غذایی
8. واکنش به داروها
9. هماتوم در اطراف غشای مغزی
10. مسمومیت
11. تومور مغزی
12. آنوکسی یا کمبود اکسیژن
13. هیدروسفالی فشار معمولی

بیماری هانتینگتون

این بیماری بر اثر جهش ژنتیکی ایجاد می‌شود و موجب می‌شود که برخی از سلول‌های مغزی و نخاعی شما از بین بروند. علائم و نشانه این بیماری عبارتند از اختلالات شدید فکری (اختلال درک) که در سن ۳۰ الی ۴۰ سالگی بروز می‌کند.

آسیب مغزی بر اثر ضربه به سر

ممکن است بر اثر وارد شدن ضربات مکرر به سر، آسیب‌های جدی به مغز وارد شود. این حالت برای مثال ممکن است برای ورزشکاران بوکس، ورزشکاران فوتبال آمریکایی یا سربازان پیش بیاید.

بسته به این که کدام قسمت از مغز آسیب‌دیده است، این آسیب می‌تواند موجب بروز علائم دمانس مانند افسردگی، عصبانیت شدید، حرکات غیر هماهنگ، اختلال در گفتار، حرکات آرام بدن و لرزش بدن شود. این علائم ممکن است سال‌ها پس از آسیب‌دیدگی بروز کنند.

بیماری کروتزفلد یاکوب (CJD) یا جنون گاوی

این بیماری معمولا بدون هیچ عامل خطر مشخصی بروز می‌کند و احتمال می‌رود که ناشی از نوعی پروتئین غیرعادی در بدن باشد. بیماری جنون گاوی می‌تواند ارثی باشد و یا بر اثر تماس با مغز و بافت سیستم عصبی شخص بیمار، به فرد دیگر منتقل شود.

بیماری پارکینسون

بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون نهایتا دچار علائم دمانس می‌شوند.

عفونت و بیماری‌های سیستم ایمنی

ممکن است بر اثر تب یا سایر واکنش‌های سیستم ایمنی برای مبارزه با عفونت، علائم مشابه با بیماری دمانس بروز کنند. بیماری‌هایی مانند ام اس که ناشی از حمله سیستم ایمنی بدن به سیستم عصبی هستند نیز ممکن است علائم دمانس را ایجاد کنند.

اختلالات متابولیسمی و غدد

افراد مبتلا به اختلال تیروئیدی، هیپوگلیسمی (کمبود قند خون)، کمبود یا داشتن مقدار بیش‌ازحد سدیم یا کلسیم یا افراد مبتلا به نقص عملکردی در جذب ویتامین B12 ممکن است به علائم مشابه دمانس یا تغییرات خلق‌وخویی دچار شوند.

کمبود‌های غذایی

نخوردن آب کافی (کم‌آبی بدن)، عدم مصرف ویتامین B1 به اندازه کافی (که در افراد مبتلا به اعتیاد الکل شایع است) و عدم مصرف ویتامین B6 و B12 به میزان کافی می‌تواند موجب بروز علائم مشابه دمانس یا زوال عقل شود.

واکنش به داروها

واکنش بدن نسبت به تاثیر یک دارو یا بر هم کنش چند دارو که با یکدیگر مصرف شده‌اند، ممکن است موجب بروز علائم مشابه بیماری دمانس مغزی شود.

هماتوم در اطراف غشای مغزی

خونریزی بین سطح مغز و لایه پوششی که مغز را احاطه کرده است می‌تواند موجب بروز علائم دمانس شود. این نوع خونریزی در بین افراد مسن که زمین خورده‌اند زیاد اتفاق می‌افتد.

مسمومیت

قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین مانند سرب یا سایر مواد مسموم‌کننده مانند آفت‌کش‌ها و همچنین مصرف مواد مخدر غیرقانونی و سوءمصرف الکل می‌توانند موجب بروز علائم دمانس شوند. ممکن است با انجام اقدامات درمانی، این علائم بهبود پیدا کنند.

تومور مغزی

در موارد بسیار نادری، ممکن است علائم دمانس بر اثر آسیب‌های ناشی از تومور مغزی باشد.

آنوکسی یا کمبود اکسیژن

این مشکل با نام هیپوکسیا نیز شناخته می‌شود و زمانی رخ می‌دهد که یک ارگان به دلیلی اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. آنوکسی ممکن است بر اثر آسم شدید، حمله قلبی، مسمومیت مونوکسید کربن یا هر علت دیگری ایجاد شود.

هیدروسفالی فشار معمولی

این وضعیت بر اثر بزرگ شدن بطن‌های مغزی ایجاد می‌شود و می‌تواند موجب مشکلات راه رفتن، اختلالات ادراری و از دست دادن حافظه شود.

علائم بیماری زوال عقل چیست؟

علائم زوال عقل یا دمانس با توجه علت اصلی بروز آن متفاوت هستند اما شایع‌ترین علائم آن عبارتند از:

1. از دست دادن حافظه که معمولا توسط همسر یا اعضای دیگر خانواده مورد توجه قرار می‌گیرد.
2. مشکل در برقراری ارتباط با دیگران و یافتن کلمات مناسب در حین حرف زدن
3. مشکل در استدلال و حل مسئله
4. مشکل در انجام وظایف ذهنی سنگین و پیچیده
5. مشکل در برنامه‌ریزی و هماهنگی کارها
6. مشکل در تعادل و هماهنگی اعضای بدن
7. گیج بودن و عدم تمرکز
8. افسردگی
9. اضطراب
10. پارانویا

علائم زوال عقل یا دمانس

دلایل بیماری زوال عقل و عوامل افزایش خطر ابتلا به آن

بسیاری از عوامل خطر می‌توانند در نهایت منجر به بیماری زوال عقل یا دمانس شوند. برخی از دلایل زوال عقل عبارتند از:

1. سن
2. سوابق خانوادگی
3. سندرم دان
4. اختلالات ادراکی خفیف
5. مصرف زیاد الکل
6. افسردگی
7. دیابت
8. سیگار کشیدن
9. ابتلا به آپنه (وقفه تنفسی در خواب)

راه های تشخیص دمانس یا زوال عقل

برای تشخیص دمانس یا زوال عقل پزشک ذر ابتدا علائم و شرح‌ حال شما را بررسی کرده و شما را معاینه فیزیکی می‌کند. او همچنین از یکی از نزدیکان شما در مورد علائمی که دارید سؤال می‌کند.

هیچ تست منفرد و مشخصی برای تشخیص قطعی بیماری زوال عقل وجود ندارد و بنابراین پزشکان برای تشخیص دقیق مشکل از چندین روش تشخیصی مختلف استفاده می‌کنند. این تست‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

1. تست‌های ادراکی و نوروفیزیولوژیک
2. ارزیابی نورولوژیکی
3. اسکن مغزی
4. تست‌های آزمایشگاهی

تست‌های ادراکی و نوروفیزیولوژیک

پزشک می‌تواند عملکرد فکری و ادراکی شما را تحلیل کند. تست‌های مخصوصی برای ارزیابی عملکردهای فکری ماند حافظه، تشخیص موقعیت، استدلال، قضاوت، تمرکز و مهارت‌های زبانی و گفتاری وجود دارند.

تشخیص بیماری دمانس یا زوال عقل

ارزیابی نورولوژیکی

ممکن است پزشک عملکرد حافظه، گفتار، ادراک بینایی، تمرکز، قابلیت حل مسئله، حواس تعادل بدن و رفلکس‌ها و سایر علائم مربوط به سیستم عصبی بدن شما را ارزیابی کند.

اسکن مغزی

اکسن مغزی توسط دستگاه‌های زیر انجام می‌شود:

1. سی تی اسکن
2. اسکن ام آر آی
3. پت اسکن (PET scans)

سی تی اسکن و ام آر آی

با استفاده از این اسکن‌ها می‌توان به دنبال علائم بروز سکته مغزی، خونریزی مغزی، تومور یا هیدروسفالی بود.

پت اسکن (PET scans)

این اسکن‌ها، الگوی عملکردی مغز و همچنین وجود رسوبات پروتئین آمیلوئید در مغز را نشان می‌دهند. این پروتئین یکی از علائم مشخصه ابتلا به آلزایمر است.

تست‌های آزمایشگاهی

با انجام آزمایش خون می‌توان مشکلات فیزیکی که بر عملکرد مغز تاثیر دارند را شناسایی نمود، مانند کمبود ویتامین B12 و کم‌کاری غده تیروئید. گاهش اوقات مایع مغزی نخاعی برای بررسی عفونت، التهاب و برخی بیماری‌های فرسایشی مورد آزمایش قرار می‌گیرد.

درمان دمانس

در اغلب موارد نمی‌توان بیماری دمانس را به طور کامل درمان کرد اما راه‌هایی برای کنترل علائم آن وجود دارند. برخی از این راه‌ها عبارتند از:

1. دارو درمانی
2. روش‌های درمانی مکمل
3. سایر روش‌های درمان دمانس

دارو درمانی

این داروها برای بهبود موقتی علائم دمانس تجویز می‌شوند:

1. مهارکننده‌های کولین استراز
2. ممانتین

مهارکننده‌های کولین استراز

این داروها شامل دونپزیل (آریسیتپ)، ریواستیگمین (اگزلون) و گالانتامین (رازادین) می‌شوند و نحوه تاثیرگذاری آن‌ها به این صورت است که میزان پیام رسان‌های شیمیایی مؤثر در حافظه و استدلال مغزی را افزایش می‌دهند.

ممانتین

این دارو موجب تنظیم فعالیت گلوتامات می‌شود. گلوتامات نوعی پیام رسان شیمیایی در عملکردهای مغزی مانند یادگیری و حافظه است. در برخی از موارد، ممانتین همراه با مهارکننده‌های کولین استراز تجویز می‌شود.

روش‌های درمانی مکمل

انواع روش‌های درمان دمانس از جمله مصرف مکمل‌های غذایی، داروهای گیاهی و تراپی‌های مختلف برای افراد مبتلا به بیماری دمانس مورد ارزیابی و تحقیق قرار گرفته‌اند. برخی از این روش‌ها می‌توانند مزایایی را به همراه داشته باشند.

برخی از این روش‌ها برای افراد مبتلا به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل که مورد مطالعه قرارگرفته‌اند عبارتند از:

1. ویتامین E: برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین E می‌تواند در کند کردن روند آلزایمر مؤثر باشد، اما شواهد کمی برای اثبات قطعی این نظریه وجود دارد.
2. اسیدهای چرب امگا۳: برخی از شواهد نشان داده‌اند که خوردن ماهی برای ۳ بار در هفته می‌تواند خطر بروز زوال مغزی را کاهش دهد.

سایر درمان‌ها

این روش‌های درمان دمانس یا زوال عقل ممکن است در کاهش آشفتگی و اضطراب بیمار موثر باشند و موجب آرامش بیشتر بیمار شوند:

1. موسیقی درمانی
2. آروماتراپی (رایحه درمانی) که در آن از روغن‌های گیاهی معطر استفاده می‌شود.
3. ماساژ درمانی
4. هنردرمانی