سرطان پروستات یکی از شایع ترین سرطان ها بین مردان می باشد که ممکن است باروری آن ها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. معمولا سرطان پروستات به آهستگی رشد می کند و در ابتدا به غده پروستات محدود می شود ولی در صورت رشد، گسترش می یابد و اندام های دیگر را نیز درگیر می کند. در حالی که برخی از سرطان پروستات خوش خیم هستند و با حداقل درمان بهبود می یابند، برخی دیگر بدخیم بوده و می توانند به سرعت گسترش یابند.
حال که قرار است به سرطان پروستات، علائم و نشانه های آن، روش های تشخیص و درمان سرطان پروستات بپردازیم، خالی از لطف نیست که با نقش پروستات و نقش آن در بدن آشنا شویم. پروستات یک غده عضلانی بیضوی شکل است که مایع منی را تولید می کند و وظیفه تغذیه و حمل اسپرم را بر عهده دارد. پروستات درست در جلوی راست روده و زیر مثانه قرار گرفته است.
- علائم و نشانه های سرطان پروستات
- عوامل خطر سرطان پروستات
- روش های تشخیص سرطان پروستات
- مراحل پیشرفت سرطان پروستات
- نمره گلسیون برای درجه بندی سرطان پروستات
- درمان سرطان پروستات
- نکاتی برای حفظ سلامتی پروستات
علائم و نشانه های سرطان پروستات
شما با آگاهی از علائم و نشانه های سرطان پروستات می توانید از مبتلا شدن به این سرطان جلوگیری کنید. سرطان پروستات ممکن است در مراحل اولیه هیچ علامت یا علائمی نداشته باشد، یکی از دلایل این امر نحوه رشد سرطان است. شما معمولا فقط در صورت رشد سرطان در نزدیکی مجرای ادرار و فشار آوردن به مجاری و تغییر در شیوه ادرار، متوجه وجود سرطان می شوید. سرطان پروستات معمولا در قسمت بیرونی پروستات رخ می دهد و باعث ایجاد علائم هایی می گردد. نشانه های سرطان پروستات شامل موارد زیر می باشند:
- درد، سوزش یا جریان ضعیف ادرار
- احساس پر بودن مثانه بعد از خالی کردن ادرار
- نیاز به ادرار کردن بیشتر از حد معمول، بخصوص در شب
- نیاز ناگهانی به ادرار کردن و غیر قابل کنترل بودن آن
- ناراحتی در ناحیه لگن، باسن و قسمت تحتانی کمر
- اختلال در نعوظ
- انزال دردناک
- خون در مایع منی
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- درد استخوان
عواملی که خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می دهند
برخی از علت های سرطان پروستات که ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری را تحت تأثیر قرار دهند، شامل موارد زیر می باشد:
سن: با افزایش سن مردان، خطر ابتلا به سرطان پروستات افزایش می یابد. به ندرت در مردان جوان تر از 40 سال این کانسر مشاهده می شود. آسیب دیدن ماده ژنتیکی (DNA) سلول های پروستات مردان بالای 55 سال را بیشتر در بر می گیرد. سلول های آسیب دیده یا غیر طبیعی پروستات می توانند از کنترل خارج شده و تومورهایی را تشکیل دهند. سن یک عامل خطرناک برای سرطان پروستات شناخته شده است.
سابقه خانوادگی: مردان با سابقه خانوادگی سرطان پروستات نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. اگر پدر، برادر یا فرزندش این بیماری را داشته باشد، این خطر با تعداد بستگان مبتلا به سرطان پروستات افزایش می یابد.
سیگار کشیدن: مطالعات نشان می دهد که احتمال ابتلا به سرطان پروستات افراد سیگاری دو برابر افراد عادی است. استعمال دخانیات همچنین با خطر بیشتری از مرگ در اثر سرطان پروستات مرتبط است. با این حال، ترک سیگار خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش می دهد.
منطقه جهانی: تعداد مرگ و میر سرطان پروستات در سراسر جهان متفاوت است. وراثت، رژیم های غذایی ضعیف، عدم ورزش کردن و .... بر روی این بیماری تاثیر بسزایی دارد.
رژیم غذایی: رژیم غذایی و شیوه زندگی ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را تحت تاثیر قرار می دهد.
روش های تشخیص سرطان پروستات
همان طور که می دانید تشخیص زود هنگام تمامی سرطان ها کمک بسیاری به روند درمانی شما می کند، سرطان پروستات هم از این قاعده مستثنی نیست. اغلب، تشخیص سرطان پروستات برای اولین بار در نتیجه غربالگری با آزمایش خون آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) یا آزمایش دیجیتال رکتال (DRE) رخ می دهد. باید باز به این نکته اشاره کنیم که سرطان های زودرس پروستات معمولا علائمی ایجاد نمی کنند، اما سرطان های پیشرفته تر گاهی اوقات به دلیل علائمی که ایجاد می کنند، اولین بار می توان آن ها را مشاهده کرد.
آزمایش دیجیتال رکتال (ِDRE): در طول این آزمایش پزشک شما با دستکشی که به روغن آغشته است با یک انگشت از طریق معقد به داخل روده شما وارد می کند. چون پروستات در مجاورت روده قرار دارد آن را مورد بررسی قرار می دهد. اگر پزشک متوجه ناهنجاری هایی در بافت، شکل یا اندازه غده شود شما را برای انجام آزمایشات بیشتر راهنمایی می کند.
تست آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA): یک نمونه خون از رگ بازوی شما گرفته می شود. ماده ای که به طور طبیعی توسط غده پروستات شما تولید می شود را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. طبیعی است که مقدار کمی PSA در خون شما باشد اما اگر بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است نشان دهنده عفونت پروستات، التهاب و بزرگ شدن یا سرطان باشد. میزان PSA در افراد سالم زیر 4 نانو گرم در هر میلی لیتر خون وجود دارد. با این حال، سطح زیر 4 نانو گرم تضمینی برای ابتلا به سرطان نیست. مردان با سطح PSA بین 4 تا 10 که اغلب محدوده مرزی نامیده می شود، حدود 1 در 4 احتمال ابتلا به کانسر پروستات را دارند. اگر PSA بیش از 10 باشد، احتمالا ابتلا به سرطان پروستات بیش از 50 درصد می باشد.
اگر آزمایش DRE یا PSA ناهنجاری را تشخیص دهد پزشک ممکن است آزمایشات دیگری را برای تعیین اینکه مبتلا به سرطان پروستات هستید، توصیه کند.
سونوگرافی: پزشک با سونوگرافی بررسی و معاینه بیشتری روی غده پروستات شما انجام می دهد. یک کاوشگر کوچک (پروب) در اندازه و شکل یک سیگار در روده (از طریق معقد) وارد می شود. این کاوشگر از امواج صوتی استفاده می کند تا تصویری از غده پروستات شما بگیرد. این آزمایش کمتر از 10 دقیقه انجام می گیرد و در مطب یا کلینیک به صورت سرپایی انجام می شود.
نمونه گیری از بافت پروستات: در این روش از بافت پروستات نمونه گیری می کنند که به این روش بیوپسی پروستات نیز می گویند. در این روش ابتدا با آمپول بی حس کننده اطراف پروستات را کاملا بی حس می کنند، سپس با استفاده از سوزن مخصوص نمونه برداری تعداد 12-15 قطعه از قسمت های پروستات را بر می دارند. نمونه های گرفته را در ظرف مخصوص می ریزند و برای تشخیص نهایی به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می شود.
MRI: برای تصویر برداری از پروستات، بیمار روی میز MRI قرار می گیرد. یکسری تصاویر از پروستات و طرف دیگر آن گرفته می شود. ام آر آی حدود 45 تا 60 دقیقه طول می کشد. متعاقبا رادیولوژیست تصاویر را تجزیه و تحلیل کرده و یک تصویر سه بعدی از پروستات ایجاد می کند و این روش نواحی غیر طبیعی یا ضایعات مشکوک را نشان می دهد.
تست PCA3: ژنی است که در تمام سلول های غده پروستات وجود دارد. این سلول ها مقادیر کمی از پروتئین های خاص را می سازند و در ادرار نیز وجود دارند. یکی از آزمایش ها برای بدست آوردن نتایج دقیق تر هنگام غربالگری سرطان پروستات تست PCA3 می باشد. سلول های پروستات سرطانی می توانند 60 تا 100 برابر بیشتر از حد معمول پروتئین ایجاد کنند که پروتئین های اضافی وارد ادرار می شوند. اگر آزمایشات این پروتئین را در ادرار تشخیص دهند، می تواند نشان دهنده سرطان پروستات باشد. مطالعات نشان می دهد که این پروتئین ها در 95 درصد نمونه های کانسر پروستات وجود داشته است و به عبارت دیگر فردی که مبتلا به سرطان نیست، بعید است مقدار قابل توجهی از این پروتئین را داشته باشد.
مراحل پیشرفت سرطان پروستات
مرحله اول: معمولا در این مرحله سرطان به کندی رشد می کند و تومور را نمی توان احساس کرد. ممکن است نیمی از یک سمت پروستات یا حتی کمتر را درگیر کرده باشد. سطح PSA کم است. سلول های سرطانی را نمی توان به خوبی از سلول های سالم تشخیص داد.
مرحله دوم: تومور فقط در پروستات مشاهده می شود. سطح PSA متوسط یا پایین است. سرطان پروستات کوچک است اما ممکن است خطر رشد و گسترش افزایش یابد.
مرحله سوم: سطح PSA زیاد است و تومور در حال رشد می باشد و سرطان در درجه بالایی قرار دارد. این ها همه حاکی از آن است که سرطان در حال پیشرفت می باشد.
مرحله چهارم: سرطان خارج از غده پروستات را درگیر کرده است
نمره گلیسون برای درجه بندی سرطان پروستات
نمره گلیسون یک سیستم درجه بندی است که توسط یک آسیب شناس به نام دونالد گلیسون ابداع شده است و برای درجه بندی سرطان پروستات نیز کاربرد دارد.. این فرد متوجه شد برای تبدیل سلول های طبیعی به سلول های توموری 5 الگوی مختلف وجود دارد. بر همین اساس وی این پنج مرحله را در مقیاس های 1 تا 5 درجه بندی کرد. در این درجه بندی سلول هایی که نمره ا یا 2 را می گرفتند، سلول های تومور درجه پایین در نظر گرفته می شوند. این سلول ها تمایل دارند شبیه سلول های طبیعی باشند. سلول هایی که نمره نزدیک 5 را دریافت می کنند، سلول های تومور درجه بالا در نظر گرفته می شوند. در مقایسه با سلول های درجه پایین تر ، آن ها دیگر مانند سلول های طبیعی به نظر نمی رسند و جهش یافته هستند.
پس از بررسی نمونه پروستات در زیر میکروسکوپ، دکتر دو ناحیه ای که بیشترین سلول های سرطانی در آن قرار دارد را پیدا می کند. به هر کدام از این مناطق یک نمره گیلسون اختصاص می دهد. هر کدام از این مناطق نمره بین 1 یا 5 می گیرند که این اعداد با هم جمع شده و به یک عدد ترکیبی می رسند که به عنوان مجموع گیلسون شناخته می شود. کمترین نمره گیلسون 6 است که یک سرطان درجه پایین محسوب می شود. نمره 7 گیلسون یک سرطان درجه متوسط و نمره 8، 9 و 10 یک سرطان درجه بالا است.
راه های درمان سرطان پروستات
انکولوژیست ها، پرستاران، داروسازان، مشاوران و ... با همکاری یکدیگر یک برنامه درمانی برای درمان سرطان پروستات ایجاد می کنند و با توجه به مرحله پیشرفت سرطان برای فرد یک یا چند درمان را در پیش می گیرند. شما باید به گزینه های درمانی خود آگاه باشید تا مراحل درمان برای شما راحت تر باشد. همچنین، از عوارض جانبی که درمانی مثل هورمون درمانی برای سرطان پروستات روی ادرار، روده و مسائل جنسی شما می گذارد، اطلاعات داشته باشید. تصمیم گیری برای نوع درمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چون گزینه های درمانی متفاوتی برای سرطان پروستات وجود دارد.
عمل جراحی
جراحی شامل برداشتن پروستات و برخی غدد لنفاوی اطراف غده پروستات در حین عمل است. بسته به نوع عمل، سلامت کلی فرد و سایر عوامل نوع جراحی متفاوت می باشد.
پروستاتکتومی رادیکال (باز): در این روش جراحی، کل پروستات و وزیکول های منی برداشته می شود و ممکن است غدد لنفاوی نیز برداشته شود. این عمل بر روی عملکرد جنسی تأثیرگذار است. جراحی های که پزشکان روی اعصاب غده پروستات انجام می دهند از آسیب جراحی که بر روی نعوظ و ارگاسم مردان تأثیر می گذارد، جلوگیری می کند. فرد می تواند بعد از عمل جراحی عملکرد جنسی خود را حفظ کند. عوارضی که این عمل ممکن است به دنبال داشته باشد، بی اختیاری ادرار است. برای کمک به عملکرد جنسی فرد می توان با بهره گیری از داروها، پیوند آلت تناسلی و یا تزریق ، فرد مبتلا به سرطان پروستات میل جنسی خود را بدست بیاورد. همچنین، با انجام عمل های دیگر می توان بی اختیاری ادرار بیمار را برطرف کرد.
پروستاتکتومی روباتیک یا لاروسکوپی: این نوع جراحی نسبت به پروستاتکتومی رادیکال، زمان بهبودی را کوتاه تر می نماید. جراح یک دوربین را از طریق ابزارهای مخصوص از راه برش های کوچکی که در سطح شکم ایجاد می کند، به کمک این روش غده پروستات را بر می دارد. به طور کلی لاپاروسکوپی خونریزی و درد کمتر را به همراه دارد. اما عوارض جانبی جنسی و ادرار شبیه به جراحی پروستاتکتومی باز می باشد.
اریکتومی دو طرفه: به برداشتن هر دو بیضه اریکتومی دو طرفه می گویند.
برداشتن مجرای پروستات TURP: این روش اغلب برای تسکین علائم انسداد ادرار صورت می پذیرد و برای درمان سرطان پروستات انجام نمی شود. در این روش که تحت بیهوشی کامل صورت می گیرد، جراح یک لوله باریک را با یک دستگاه بنام سیستوسکوپ داخل مجرای ادرار می کند و انسداد مجرای ادرار را بر طرف می کند.
قبل از عمل با تیم پزشکی در مورد مراقبت های بهداشتی بعد عمل و عوارض جانبی ناشی از جراحی خود صحبت کنید. به طور معمول، مردان جوان یا سالم ممکن است از پروستاتکتومی سود بیشتری ببرند و در مقایسه با مردان مسن کمتر دچار اختلال در عملکرد نعوظ و بی اختیاری ادرار دچار شوند.
پرتو درمانی
در پرتو درمانی برای درمان سرطان پروستات، با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس سلول های سرطانی را از بین می برند. به پزشک متخصص که از پرتو درمانی برای معالجه سرطان استفاده می کند، انکلوژیست پرتو نگاری می گویند. یک برنامه شامل تعداد مشخصی از درمان ها است، به بیمارداده می شود تا طی یک دوره زمانی مشخص انجام شود.
پرتو درمانی با پرتوهای خارجی: این روش، شایع ترین نوع درمان پرتو درمانی است. انکولوژیست پرتودرمانی از دستگاهی که خارج از بدن قرار دارد استفاده می کند تا پرتوی اشعه ایکس را روی ناحیه مبتلا به سرطان متمرکز کند. بعضی از مراکز درمان سرطان از پرتو درمانی کنفور ماسی (CRT) استفاده می کنند که در آن رایانه ها به کمک نقشه مکان دقیق و شکل سرطان را تشخیص می دهد. در CRT آسیب اشعه دربافت ها و اندام های سالم اطراف تومور کاهش می یابد.
یکی از روش های درمانی با پرتوهای خارجی که برای معالجه سرطان پروستات استفاده می شود، به این پرتو درمانی هیپراکتراسیون گفته می شود. این در شرایطی است که فرد به جای دریافت دوز های کمتر در طولانی مدت، بیشتر دوزهای بالاتر ولی بصورت روزانه دریافت می کند.
براکی تراپی یا پرتو درمانی داخلی: در این روش رادیواکتیو به طور مستقیم به غده پروستات تابیده می شود. ممکن است در این روش برای مدت کوتاهی با دوز بالا یا مدت زمان طولانی با دوز پایین به پروستات فرد مبتلا به سرطان تابیده می شود. براکی تراپی با دوز بالا کمتر از 30 دقیقه انجام می شود که بسته به نوع سرطان ممکن است چند بار این عمل تکرار شود.
پرتو درمانی با IMRT: IMRT نوعی پرتو درمانی با پرتوهای خارجی است که از اسکن سی تی برای ایجاد یک تصویر سه بعدی از پروستات قبل از درمان استفاده می شود. یک کامپیوتر اطلاعاتی مانند اندازه، شکل و محل سرطان پروستات را تعیین می کند. با IMRT دوزهای بالای اشعه می تواند به طرف غده پروستات هدایت شود و خطر آسیب رساندن به اندام های اطراف را کاهش دهد.
پروتون درمانی: پروتون درمانی که به آن پروتون پرتو درمانی گفته می شود. نوعی پرتو درمانی با پرتوهای خارجی است که از پروتون ها به جای اشعه ایکس استفاده می شود. با انرژی زیاد، پروتون ها می توانند سلول های سرطانی را از بین ببرند. البته پرتون درمانی نسبت به درمان های دیگر پر هزینه تر می باشد.
درمان های سیستمیک
در درمان سیستمیک از داروها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. روش های متداول برای درمان های سیستمیک شامل سوزن هایی است که از طریق آن دارو را به ورید (در رگ) تزریق می کنند. انواع روش های درمانی سیستمیک مورد استفاده در سرطان شامل موارد زیر است:
- تستوسترون درمانی و مهار کننده های محور آندروژن
- درمان هدفمند
- شیمی درمانی برای درمان سرطان پروستات
- ایمونوتراپی برای درمان سرطان پروستات
- داروهای اصلاح کننده استخوان
برای درمان سرطان پروستات ممکن است یک یا چند روش درمانی سیستمیک مورد استفاده قرار گیرد.
جمع بندی
سرطان پروستات یکی از سرطان های شایع برای مردان در دنیا و ایران محسوب می شود. هنگامی که این سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، قابل درمان است. تقریبا تمامی افرادی که در مراحل 1 تا 3 بیماریشان تشخیص داده می شود نسبت به افرادی که دیرتر به بیماری خود پی می برند، شانس بیشتری برای درمان موفق خود دارند. سرطان پروستات معمولا نشانه آشکاری ندارد، اما اغلب به شکل مشکلاتی در تخلیه ادرار خودش را نشان می دهد. طبق تحقیقات این بیماری در افراد زیر 40 سال به ندرت اتفاق می افتد. مردان بالای 55 سال بیشتر در معرض خطر هستند به همین دلیل چکاپ و تحت نظر دکتر بودن از کارهای واجب و ضروری می باشد که مردان باید به آن اهمیت بسزایی بدهند.
آمار بازدید