متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل تغذیه ناسالم و تغییر سبک زندگی مردم، آمار مبتلایان به دیابت در کشور افزایش یافته است. نوروپاتی دیابتی یکی از عوارض دیابت است که موجب ایجاد آسیب‌های عصبی در فرد می‌شود.

نوروپاتی دیابتی چیست؟

نوروپاتی دیابتی یا بی‌حسی و درد پای دیابتی نوعی آسیب عصبی است که ممکن است در صورت ابتلا به دیابت، دچار آن شوید. قند خون بالا (گلوکز) می‌تواند به رشته‌های عصبی موجود در سرتاسر بدنتان آسیب وارد کند، اما نوروپاتی دیابتیک اغلب به عصب‌های موجود در پاها و کف پاها آسیب می‌رساند.

نشانه های نوروپاتی دیابتی

بسته به اعصاب آسیب‌ دیده، علائم نوروپاتی دیابتی می‌تواند شامل درد و بی حسی در اندام‌های تحتانی تا مشکلاتی در دستگاه گوارش، مجاری ادراری، عروق خونی و قلب باشد.

علائم نورپاتی دیابتی برای برخی بیماران چندان شدید نیست اما برای سایر بیماران ممکن است دردناک، فلج‌ کننده و حتی مرگبار باشد. نوروپاتی دیابتی یکی از مشکلات شایع در دیابت به شمار می‌رود.

البته می‌توانید با کنترل قند خون خود در سطحی مناسب، مراقبت کافی از پاها و دنبال کردن سبک زندگی مناسب، به پیشگیری یا تاخیر در بروز علائم نوروپاتی دیابتی و مشکلات ناشی از آن کمک کنید.

نوروپاتی دیابتی

چگونه نوروپاتی دیابتی را کنترل کنیم؟

زندگی کردن با نوروپاتی دیابتی می‌تواند دشوار و مأیوس‌ کننده باشد. اگر فکر می‌کنید که از این وضعیت ناامید شده‌اید، صحبت با یک متخصص می‌تواند به شما کمک کند تا بتوانید بهتر بیماری را کنترل کنید.

اگر تشخیص نوروپاتی دیابتی به‌موقع انجام شود، می‌توان از بروز مشکلاتی مانند از دست دادن عضوی از بدن، عفونت‌های مجاری ادراری و بی‌اختیاری ادرار، فشارخون پایین و مشکلات گوارشی و بسیاری مشکلات دیگر جلوگیری کرد.

درمان نوروپاتی دیابتی شامل کندتر کردن روند پیشرفت بیماری، تسکین درد و کنترل مشکلات و بازیابی عملکرد اعضای بدن می‌شود.

علت نوروپاتی دیابتی چیست؟

داشتن قند خون بالا برای مدت طولانی می‌تواند به رشته‌های عصبی ظریف آسیب بزند که منجر به بروز علائم نوروپاتی دیابتی می‌شود. دلیل بروز این مشکل کاملا مشخص نیست، اما چند عامل ممکن است نقشی در ایجاد این مشکل داشته باشند، عواملی مانند فعل‌ و انفعال پیچیده میان عصب‌ها و عروق خونی.

قند خون بالا موجب ایجاد اختلال در توانایی اعصاب در انتقال سیگنال‌ها می‌شود. همچنین باعث ضعیف شدن دیواره‌های عروق خونی کوچکی (مویرگ‌ها) می‌شود که اکسیژن و مواد مغذی را به اعصاب می‌رسانند.

از جمله سایر عوامل نوروپاتی دیابتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• التهاب در عصب‌ها که از یک واکنش خود ایمنی ناشی می‌شود؛ این التهاب هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به‌ اشتباه به بخشی از بدن به‌ عنوان عضو خارجی حمله می‌کند.
• عوامل ژنتیکی غیر مرتبط با دیابت که برخی افراد را بیشتر مستعد آسیب عصبی خواهند کرد.
• سیگار کشیدن که هم به اعصاب و هم به عروق خونی آسیب وارد می‌کند و خطر ابتلا نوروپاتی دیابتی را به‌ طور قابل‌ توجه‌ای افزایش می‌دهد.

عوامل خطرساز نوروپاتی دیابتی

هر بیمار دیابتی ممکن است دچار نوروپاتی دیابتی شود، اما از میان این عوامل، برخی خطرناک‌تر هستند و باعث می‌شوند بیمار نسبت به آسیب عصبی مستعدتر باشد.

عوامل خطرساز نوروپاتی دیابتیک عبارتند از:

• مدت‌ زمانی که بیمار به دیابت مبتلا می‌باشد
• بیماری‌های کلیوی
• اضافه‌وزن

مدت‌ زمانی که بیمار به دیابت مبتلا می‌باشد

خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی با طولانی‌تر شدن مدت‌ زمان دیابت او افزایش می‌یابد، خصوصا اگر قند خون او به‌ خوبی قابل‌ کنترل نباشد.

بیماری‌های کلیوی

دیابت می‌تواند باعث آسیب به کلیه‌ها شود که ممکن است منجر به افزایش سموم در خون شود و در آسیب عصبی نقش داشته باشد.

اضافه‌وزن

داشتن شاخص توده بدنی بالاتر از ۲۴ ممکن است خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی را افزایش دهد.

انواع و علائم نوروپاتی دیابتی

به‌طورکلی چهار نوع نوروپاتی دیابتی وجود دارد. بیمار ممکن است تنها علائم یک نوع و یا علائمی از چند نوع را داشته باشد. در ابتدا علائم اولیه نوروپاتی دیابتی در فرد ایجاد می‌شود و این علائم به‌صورت تدریجی پیشرفت می‌کنند.

ممکن است بیمار تا زمانی که آسیب چشمگیری رخ نداده است، متوجه علائم نوروپاتی دیابتی نشود. این علائم و نشانه های نوروپاتی دیابتی متغیر و متفاوت هستند و به نوع نوروپاتی و اینکه کدام عصب را درگیر ساخته است بستگی دارند.

انواع نوروپاتی دیابتی به شرح زیر است:

1. نوروپاتی محیطی
2. نوروپاتی اتونومیک
3. نوروپاتی پیچیده رادیکال (تحلیل عضلانی دیابتیک)
4. مونو نوروپاتی

نوروپاتی محیطی

نوروپاتی محیطی دیابتی شایع‌ترین نوع نوروپاتی دیابتی می‌باشد. در اغلب موارد، کف پاها و ساق پاها اولین اندام‌هایی هستند که دچار مشکل می‌شوند و بعد از آن دست‌ها و بازوها مبتلا می‌شوند.

علائم نوروپاتی محیطی اغلب در هنگام شب بدتر می‌شوند و ممکن است شامل این موارد باشد:

• بی حسی یا کاهش توانایی احساس درد یا تغییرات دما
• گزگز کردن یا احساس سوزش
• تیرکشیدن یا گرفتگی
• حساسیت زیاد نسبت به لمس کردن، برای برخی افراد، حتی وزن یک پتو نیز می‌تواند برای آن‌ها دردناک و رنج‌آور باشد.
• ضعف عضلانی
• از دست دادن واکنش نسبت به محرک‌ها، خصوصاً در قوزک پا
• عدم تعادل و هماهنگی بدن
• مشکلاتی جدی در پا، مانند زخم‌ها، عفونت‌ها، تغییر فرم آن‌ها و درد استخوان و مفاصل

نوروپاتی اتونومیک

سیستم عصبی خودکار (اتونومیک) کار کنترل قلب، ریه‌ها، مثانه، شکم، روده‌ها، اندام‌های جنسی و چشم‌ها را انجام می‌دهد. دیابت می‌تواند روی اعصاب موجود در هریک از این قسمت‌ها تاثیرگذار باشد.

نوروپاتی اتونومیک دیابتی احتمال دارد باعث بروز این مشکلات گردد:

• عدم آگاهی از اینکه سطح قند خون پایین است (ناآگاهی هیپوگلیسمی).
• مشکلات مثانه که شامل عفونت‌های دستگاه مجاری ادراری یا انسداد یا بی‌اختیاری ادرار می‌شود.
• یبوست، اسهال غیر قابل‌ کنترل یا ترکیبی از هر دو
• تأخیر در تخلیه شکم (گاستروپارزی) که منجر به حالت تهوع، استفراغ، باد کردن شکم و بی‌اشتهایی می‌شود.
• مشکلاتی در بلع
• اختلال نعوظ در مردان
• افزایش یا کاهش در میزان عرق بدن
• ناتوانی بدن در تنظیم فشارخون و ضربان قلب که منجر به افت فشارخون بعد از نشستن یا برخاستن می‌شود و باعث غش کردن یا احساس سبک شدن سر در بیمار می‌شود.
• مشکلاتی در تنظیم دمای بدن
• تغییراتی در تنظیم چشم‌ها در هنگام وارد شدن از روشنایی به تاریکی
• افزایش ضربان قلب در هنگام استراحت

نوروپاتی پیچیده رادیکال (تحلیل عضلانی دیابتیک)

نوروپاتی پیچیده رادیکال (Radiculoplexus neuropathy) به اعصاب ران‌ها، لگن، باسن یا پاها آسیب وارد می‌کند. این نوع نوروپاتی که همچنین تحت عنوان تحلیل عضلانی دیابتیک (آمیوتروفی دیابتی)، نوروپاتی فمورال (وابسته به عصب ران) و نوروپاتی پروگزیمال از آن یاد می‌شود، در بیماران مبتلابه دیابت نوع ۲ و افراد سنین بالاتر شایع است.

علائم نوروپاتی پیچیده معمولا در یک‌ طرف بدن بروز می‌کنند، اگر چه در برخی موارد علائم ممکن است به سمت دیگر نیز گسترش یابند. اکثر بیماران با گذشت زمان تا حدودی بهبود می‌یابند، اگرچه این علائم ممکن است قبل از بهبودی، بدتر شوند.

علائم نوروپاتی پیچیده عبارتند از:

• درد شدید ناگهانی در ناحیه‌ی لگن، ران‌ها و باسن
• ضعف و گرفتگی ناگهانی در عضلات ران
• دشواری در هنگام برخاستن از جا
• ورم شکم و معده، درصورتی‌که معده و شکم دچار مشکل شده باشد.
• کم شدن وزن

مونو نوروپاتی

مونو نوروپاتی شامل آسیب به یک عصب خاص می‌باشد. این عصب ممکن است در صورت، بالاتنه یا پاها باشد. مونو نوروپاتی را بانام نوروپاتی کانونی نیز می‌شناسند که اغلب به‌ صورت ناگهانی بروز می‌کند. این نوع نوروپاتی در افراد کهنسال شایع‌تر است.

اگرچه مونو نوروپاتی می‌تواند باعث احساس درد شدید شود، اما معمولا منجر به مشکلات بلند مدتی نخواهد شد. علائم مونو نوروپاتی معمولا خودبه‌خود در طی چند هفته یا چند ماه از بین می‌روند. علائم و نشانه های این نوروپاتی به عصبی که درگیر شده است بستگی دارند.

علائم مونو نوروپاتی عبارتند از:

• مشکلاتی در تمرکز چشم‌ها، دوبینی چشم یا درد پشت یک‌چشم
• فلج یک طرف صورت (فلج بل)
• درد ساق پا یا کل پا
• درد پایین کمر یا لگن
• درد جلوی ران
• درد سینه یا شکم

روشهای تشخیص نوروپاتی دیابتی

بی حسی و درد پای دیابتی معمولا بر اساس علائم بیمار، سابقه بیماری و یک معاینه فیزیکی قابل ارزیابی است. در طی معاینه، پزشک ممکن است کشش و قدرت عضلات، رفلکس‌ها و واکنش‌های تاندون‌ها و حساسیت نسبت به لمس کردن، دما و نوسانات بدن بیمار را مورد بررسی قرار دهد.

پزشک همچنین برای تشخیص نوروپاتی دیابتی ممکن است آزمایش‌های زیر را انجام دهد:

• آزمایش رشته‌ای
• مطالعات هدایت عصبی
• تست نوار عصب و عضله (EMG)
• تست حساسیت کمی
• تست اوتونومیک

روش تشخیص نوروپاتی دیابتی از طریق آزمایش رشته‌ای

حساسیت نسبت به لمس کردن ممکن است با استفاده از یک‌ رشته‌ی نایلونی نرم بنام مونوفیلامنت آزمایش شود.

نقش مطالعات هدایت عصبی در تشخیص نوروپاتی دیابتی

در این آزمایش سرعت هدایت سیگنال‌های الکتریکی در دست‌ها و پاها سنجیده می‌شود. از این آزمایش اغلب برای تشخیص سندروم تونل کارپال به‌ کار برده می‌شود.

استفاده از تست نوار عصب و عضله (EMG) برای تشخیص نوروپاتی دیابتی

تست نوار عصب و عضله که اغلب همراه با مطالعات هدایت عصبی انجام‌ می‌گیرد، تخلیه‌های الکتریکی که در عضلات تولید می‌شوند را اندازه‌گیری می‌کند.

تست حساسیت کمی جهت تشخیص نوروپاتی دیابتی

این آزمایش غیرتهاجمی برای ارزیابی نحوه‌ی واکنش عصب‌ها نسبت به نوسانات و تغییرات دمایی به‌ کار برده می‌شود.

تشخیص نوروپاتی دیابتی از طریق تست اوتونومیک

اگر بیمار دارای علائمی از نوروپاتی اتونومیک باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های بخصوصی را برای کنترل فشارخون در وضعیت‌های مختلف و ارزیابی توانایی و میزان عرق کردن بیمار درخواست کند.

درمان نوروپاتی دیابتی

نوروپاتی دیابتی هیچ درمان شناخته‌ شده‌ای ندارد. درمان نوروپاتی دیابتی بر روی این عوامل متمرکز است:

• کند کردن روند پیشرفت بیماری
• تسکین درد
• مدیریت و کنترل مشکلات و بازیابی عملکردها

کند کردن روند پیشرفت بیماری

حفظ و کنترل مداوم قند خون در یک‌ میزان موردنظر می‌تواند به جلوگیری یا تاخیر در پیشرفت نوروپاتی دیابتی کمک کند و حتی ممکن است برخی از علائم موجود در بیمار را بهبود ببخشد.

پزشک بر اساس چندین عامل از جمله سن بیمار، مدت‌ زمان ابتلا به دیابت و سلامت عمومی او و داشتن مشکلات دیگری در سلامتی، بهترین میزان قند خون هدف را برای بیمار تعیین خواهد کرد.

کنترل بیماری نوروپاتی دیابتی

تسکین درد

داروهایی برای تسکین درد ناشی از نوروپاتی دیابتی وجود دارد که عبارت‌اند از:

• داروهای ضدتشنج
• داروهای ضدافسردگی

داروهای نوروپاتی دیابتی

داروهای ضد تشنج

اگرچه داروهایی مانند گاباپنتین (گرالیس Gralise، نئوروتین Neurontin)، پرگابالین (لایریکا Lyrica) و کاربامزپین (کارباترول Carbatrol، تگرتول Tegretol) برای درمان اختلالات تشنج (صرع) مورد استفاده قرار می‌گیرند، همچنین می‌توان آن‌ها را برای دردهای عصبی تجویز کرد.

عوارض این داروها ممکن است شامل سرگیجه، خواب‌آلودگی و ورم باشند.

داروهای ضد افسردگی

داروهای ضدافسردگی تری سایکلیک مانند امیتریپتایلین (amitriptyline)، دسیپرامین (نورپرامین Norpramin) و ایمیپرامین (تفرانیل Tofranil) می‌توانند برای علائم خفیف تا متوسط نوروپاتی تسکین‌ دهنده باشند.

این داروها از طریق اختلال در فرآیندهای شیمیایی در مغز که منجر به احساس درد در بیمار می‌شوند عمل می‌کنند، البته همچنین ممکن است دارای عوارضی مانند خشکی دهان، عرق کردن، اضافه‌ وزن، یبوست و سرگیجه باشند.

مدیریت و کنترل مشکلات و بازیابی عملکردها

درمان‌های خاصی برای بسیاری از مشکلات نوروپاتی وجود دارد، از جمله:

• مشکلات مجاری ادرار
• مشکلات گوارشی
• پایین آمدن فشارخون در وضعیت ایستاده (افت فشارخون وضعیتی)

مشکلات مجاری ادرار

داروهای ضد اسپاسم (آنتی کولینرژیک‌ها)، تکنیک‌های رفتاری مانند زمان‌بندی تخلیه ادرار و وسایلی مانند پساری (حلقه‌هایی که برای جلوگیری از چکه کردن ادرار در واژن قرار می‌گیرند) می‌توانند به درمان عدم کنترل ادرار کمک کنند. ترکیبی از این درمان‌ها ممکن است تاثیر بیشتری داشته باشد.

مشکلات گوارشی

برای تسکین علائم و نشانه‌های گاستروپارزی (تاخیر در خالی شدن معده) مانند سوءهاضمه، آروغ زدن، حالت تهوع و یا استفراغ، پزشک توصیه می‌کند که بیمار غذا را به مقدار کمتر ولی در دفعات بیشتر میل کند و فیبر و چربی را در رژیم خود کاهش دهد.

همچنبن برای بسیاری از افراد، باید از خوردن سوپ‌ها و غذاهای پوره شده نیز پرهیز شود. تغییرات غذایی و داروها می‌تواند به کاهش اسهال، یبوست و حالت تهوع کمک کند.

پایین آمدن فشارخون در وضعیت ایستاده (افت فشارخون وضعیتی)

این مشکل اغلب با روش‌های ساده‌ای در سبک زندگی، مانند نوشیدن آب فراوان و به‌ آرامی نشستن یا برخاستن، کنترل یا برطرف می‌شود.

پزشک ممکن است استفاده از یک شکم‌بند (یک محافظ کشی و فشرده کننده برای شکم) و جوراب طبی (جوراب واریس) را توصیه کند. برای درمان افت فشار وضعیتی می‌تواند از چند دارو، یا تنها و یا با هم، استفاده کرد.

درمان خانگی نوروپاتی دیابتی

درمان خانگی نوروپاتی دیابتی یکی از اقدامات موثری است که می‌توان به‌منظور کنترل این بیماری انجام داد.

درمان خانگی نوروپاتی دیابتی با رژیم غذایی

راهکارهای زیر را می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به نوروپاتی دیابتی کمک کنند:

• فشارخون را تحت کنترل خود داشته باشید.
• غذاهای سالم مصرف کنید. یک رژیم غذایی متعادل که شامل تنوعی از غذاهای سالم باشد (خصوصا میوه‌ها، سبزیجات و غلات)
• برای رسیدن و حفظ وزن سالم و مناسب، مقدار وعده‌های غذایی را کمتر کنید.
• فعالیت روزانه داشته باشید.
• سیگار کشیدن را ترک کنید.