گرفتن فشار خون بصورت صحیح و علمی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که پزشکان و پرستاران در دوران تحصیل خود باید فراگیرند. فشار خون یکی از مهم‌ترین اجزای علائم حیاتی بدن است که حتماً در بخش معاینات بالینی باید ثبت شود. در این مقاله به آموزش اندازه‌گیری صحیح و علمی فشار خون با دستگاه‌های عقربه‌ای، جیوه‌ای و دیجیتال به روش استفاده از گوشی پزشکی یا نبض می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم که دانشجویان و کارآموزان را با روش‌های صحیح و برخورد درست با بیماران جهت سنجش فشار خون آشنا کنیم.

اهمیت اندازه‌گیری فشار خون

پیش از صحبت درباره روش‌های توصیه شده برای اندازه‌گیری دستی فشار خون باید اطلاعات تازه‌ای را که پیرامون ارتباط فشار خون واقعی بیمار با روش‌های اندازه‌گیری فشار خون در خانه، مطب و دستگاه‌های قابل حمل دیجیتال به دست آمده‌اند، مرور کنیم.

فشار خون واقعی بیمار، میانگین فشار خون اندازه‌گیری شده در طول روزها یا هفته هاست. همچنین متخصصان نگرانی‌هایی را نیز در مورد اعتبار روش معمول خواندن فشار خون در مطب بوسیله پزشکان و دیگر صاحبان حرفه‌های بهداشتی مطرح کرده‌ند.

به دلیل شیوع بالای فشار خون، خطاهای رخ داده در تشخیص فشار خون در مطب، تهدیدی جدی را متوجه تصمیم‌گیری‌های بالینی نموده است. خطای اندازه‌گیری، نوسانات فیزیولوژیک و طبیعی فشار خون و اضطراب و شاخصه‌های موقعیتی، همگی ارتباط فشار خون اندازه‌گیری شده در مطب و فشار خون واقعی بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

روش‌های گرفتن فشار خون در خانه و مطب

روش های گرفتن فشار خون در خانه و بصورت قابل حمل دقیق‌تر بوده و نسبت به روش‌های مرسوم اندازه‌گیری در مطب بهتر می‌توانند بیماری های قلبی – عروقی و آسیب ارگان‌های حیاتی نظیر کلیه، مغز و قلب را پیشگویی کنند.

پایش سیار فشار خون کاملاً خودکار بوده و امکان ثبت فشار خون را در یک بازه زمانی طولانی تر فراهم می‌کند. یک سری ابزارهای خودکار اندازه‌گیری فشار خون در مطب وجود دارند که نوسانات طبیعی امواج فشار شریانی را حس کرده و براساس یک سری الگوریتم‌های تجربی، فشار دیاستولی را تخمین می‌زنند.

این ابزارها می توانند در ۵ نوبت یا بیشتر فشار خون را اندازه‌گیری کرده و مقادیر حاصله را به صورت جداگانه یا میانگین نشان دهند. این ابزارهای نوسان‌سنج نوید‌بخش جایگزینی روش های دستی اندازه‌گیری فشار خون که براساس سمع توسط پزشک هستند می‌باشند. این دستگاه‌ها خطای فردی را حذف کرده، اثر روپوش سفید را کاهش داده و دفعات سنجش فشار خون را افزایش می‌دهند.

تعریف فشار خون نرمال و بالا

میزان نرمال فشار خون برای اندازه‌گیری‌های انجام شده در خانه و اندازه‌گیری توسط دستگاه های خودکار ۸۵ / ۱۳۵ میلی‌متر جیوه است که پایین‌تر از مقادیر اندازه‌گیری شده در مطب می‌باشد. در حال حاضر، اجماعی در مورد شرایط، زمان‌بندی یا تعداد دفعات مورد نیاز اندازه‌گیری فشار خون برای طبقه‌بندی بیماران وجود ندارد.

تقسیم‌بندی پرفشاری خون بر اساس انجمن قلب امریکا بدین صورت است:

• فشار خون طبیعی: فشار سیستولیک کمتر از ۱۲۰ و فشار دیاستولیک کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه
• فشار خون افزایش یافته: فشار سیستولیک ۱۲۰ تا ۱۲۹ و فشار خون دیاستولیک کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه
• تعریف پرفشاری خون یا فشار خون بالا:
  • مرحله ۱: فشار خون سیستولیک بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ یا فشار خون دیاستولیک بین ۸۰ تا ۸۹ میلی‌متر جیوه (هر کدام بیشتر بود).
  • مرحله ۲: فشار خون سیستولیک بیش تر از ۱۴۰ یا فشار خون دیاستولیک بیشتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه (هر کدام بیشتر بود).

روش‌ها و تکنیک‌ها

تکنیک نامناسب اندازه‌گیری، شامل گرد کردن مقادیر اندازه‌گیری شده به سمت صفر، اضطراب در حین اندازه‌گیری فشار خون، وجود پزشک یا پرستار، و حتی تشخیص قبلی فشار خون همگی می‌توانند به نحو چشمگیری خوانش اندازه‌گیری دستی فشار خون در مطب را تحت تاثیر قرار دهند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که فشار خون بالای ناشی از اثر روپوش سفید می‌تواند نوعی پاسخ اضطرابی موقعیتی باشد، زیرا به نظر نمی‌رسد که این افراد دچار اضطراب عمومی باشند. بنابراین بهترین کار میانگین گرفتن از چندین نوبت اندازه‌گیری فشار خون است.

چنانچه فشار خون در ۲ نوبت اندازه‌گیری شود، دقت اندازه‌گیری، چه در کلینیک و چه در خانه به طور چشمگیری افزایش می‌یابد؛ با افزایش نوبت‌های اندازه‌گیری به ۴ بار، این دقت باز هم افزایش پیدا می‌کند.

انواع فشارسنج‌ها: جیوه‌ای، عقربه‌ای و دیجیتال

برای تشخیص افزایش فشار خون، استفاده از یک ابزار دقیق حیاتی است. در حال حاضر سه نوع وسیله برای اندازه‌گیری فشار خون در دسترس است: عقربه‌ای، جیوه‌ای و دیجیتال (الکترونیکی). همچنین اخیراً دستگاه‌هایی وارد بازار شده‌اند که ویژگی‌های فشارسنج‌های دستی را با فشارسنج‌های دیجیتال ترکیب کرده و به آن‌ها دستگاه‌های هیبریدی گفته می‌شود. در دستگاه هیبرید، ترکیبی از ویژگی‌های دستگاه‌های الکترونیکی و دستی به کار گرفته شده است. در این دستگاه‌ها، ستون جیوه با یک نشانگر الکترونیکی فشار جایگزین شده است؛ این نشانگر می تواند فشار خون را به صورت ستون جیوه، عقربه‌ای یا به شکل دیجیتال نمایش دهد.

فشار‌سنج‌های جیوه‌‌ای

در برخی مطب‌ها همچنان از کاف‌های جیوه‌ای برای سنجش فشار خون استفاده می شود، هرچند در برخی مناطق این کاف‌ها دیگر برای فروش عرضه نمی‌شوند. صاحب نظران توصیه می‌کنند که همچنان می توان از این فشارسنج‌ها، در صورتی که به نحو مطلوبی در مقابل صدمات محیطی محافظت شده باشند (با توجه به خطر آلودگی محیط با جیوه)، به صورت روتین برای اندازه‌گیری فشار خون در مطب استفاده کرد.

فشارسنج‌های جیوه‌ای دقیق‌ترین نوع فشارسنج هستند و از آن‌ها برای سنجش دقت سایر فشار‌سنج‌ها (عقربه‌ای و دیجیتال) استفاده می‌شود.

فشارسنج‌های عقربه‌ای

این فشارسنج‌ها نیز جزو انواع دستی هستند که بجای ستون جیوه، دارای یک عقربه برای نشان دادن فشار خون می‌باشند. فشارسنج‌های عقربه‌ای بوسیله‌ی انواع جیوه‌ای کالیبره می‌شوند و دقتشان اندکی کمتر از انواع جیوه‌ای است.

فشارسنج‌های دیجیتال

این فشار‌سنج‌ها که امروزه به شکل گسترده‌ای در خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند بصورت خودکار فشار سیستولیک و دیاستولیک بیمار را تشخیص دهند و ثبت کنند. از آنجایی که کار با این نوع فشارسنج‌ها راحت است، استفاده از آن‌ها روز به روز بیشتر می‌شود.

دقت فشارسنج‌های دیجیتال معمولا کمتر از انواع جیوه‌ای و عقربه‌ای است و فشار‌های بسیار بالا یا بسیار پایین را نمی‌توانند به خوبی اندازه‌گیری کنند. با این وجود برای اندازه‌گیری فشار خون در خانه بسیار مناسب هستند و به بیماران پیشنهاد می‌شود که با این فشارسنج‌ها فشار خون خود را در خانه کنترل کنند.

اندازه‌گیری فشار خون در خانه

بسیاری از بیماران فشار خون خود را در خانه پایش می‌کنند. به بیماران آگاهی دهید که چگونه مناسب‌ترین کاف بازو را برای استفاده در خانه انتخاب کرده و آن را تنظیم کنند. پایش فشار خون از طریق مچ دست و انگشتان محبوبیت زیادی یافته است، اما دقت بالایی ندارد.

فشار سیستولیک در سرخرگ‌های دیستال‌تر (انتهایی) بالاتر است، در حالی که فشار دیاستولی پایین تر می‌باشد. چنانچه اندازه‌گیری فشار خون از طریق مچ دست و انگشتان در سطح قلب انجام نشود، به علت اثرات هیدروستاتیک تفاوت موقعیت مچ دست و انگشتان نسبت به قلب، اندازه‌گیری با خطاهای بیشتری مواجه می شود.

ویژگی‌های کاف فشارسنج مناسب

عرض کیسه بادشونده‌ی كاف باید حدود ۴۰ درصد محيط قسمت فوقانی بازو باشد (تقريباً بین ۱۲ تا ۱۴ سانتی‌متر در بالغین متوسط). طول کيسه بادشونده‌ی كاف باید حدود ۸۰ درصد محيط قسمت فوقانی بازو باشد (به حد کافی بلند باشد تا دور بازو را بپوشاند). كاف استاندارد ۱۲ در ۲۳ سانتی‌متر است که برای بازوهایی با محیط حداکثر ۲۸ سانتی‌متر مناسب است.

اگر کاف بیش‌ از حد کوچک باشد، فشار‌خون بالاتر نشان داده خواهد شد و اگر بیش از حد بزرگ باشد، فشارخون در بازو‌های کوچک پایین‌تر نشان داده‌ خواهد شد.

روش گرفتن دقیق فشار خون

قبل از ارزیابی فشارخون، شما باید چندین مرحله را طی کنید تا مطمئن شوید که اندازه‌گیری شما از دقت کافی برخوردار خواهد بود. تکنیک مناسب مهم است و موجب کاهش اشتباهات مربوط به بیمار یا فرد معاینه‌کننده، ابزار معاینه و شیوه انجام کار می‌شود.

مراحل اندازه‌گیری صحیح فشار خون

آماده کردن بیمار

1. مطلوب این است که به بیمار بگویید حداقل ۳۰ دقیقه قبل از اندازه‌گیری فشارخون از مصرف سیگار یا نوشیدنی های کافئین‌دار خودداری کند.
2. اتاق معاینه را کنترل کنید تا مطمئن شوید آرام و دارای درجه حرارت مطلوب است.
3. از بیمار بخواهید حداقل به مدت ۵ دقیقه آرام در صندلی بنشیند (نه روی تخت معاینه)، به طوری که پاهایش بر روی زمین قرار بگیرد.
4. اطمینان حاصل کنید که بازوی مورد نظر فاقد پوشش باشد. ضمناً نباید فیستول شریانی – وریدی برای دیالیز، اسکار ناشی از کات داون (cut downs) اسبق شریان بازویی یا نشانه های لنف ادم (که به دنبال برداشتن غدد لنفاوی زیر بغل یا پرتودرمانی دیده می‌شود) وجود داشته باشد.
5. شریان بازویی را برای اطمینان از کارآمد بودن نبض آن لمس کنید.
6. دست را طوری قرار دهید که شریان بازویی، در چین جلوی آرنج در سطح قلب قرار گیرد. تقریباً هم‌سطح با فضای بین دنده‌ای چهارم در محل اتصال به استخوان جناغ سینه.
7. اگر بیمار نشسته است، دست او را بر روی میزی قرار دهید که کمی بالاتر از سطح کمر بیمار است و اگر ایستاده است، سعی کنید تا بازوی او را در سطح میانی قفسه سینه قرار دهید.

شروع سنجش فشار خون

1. در حالی که بازو در سطح قلب قرار دارد، کیسه باد شونده را بر روی شریان براکیال قرار دهید. لبه تحتانی کاف باید ۲٫۵ ‌سانتی‌متر بالاتر از چین جلوی آرنج باشد. از سفت بسته شدن کاف مطمئن شوید. دست بیمار را طوری قرار دهید که از ناحیه آرنج اندکی خم شده باشد.
2. برای تشخیص اینکه فشار کاف را تا چه حد باید بالا ببرید، نخست فشار سیستولیک را با لمس حدس بزنید. در حین این که شریان رادیال را با انگشتان دست لمس می کنید، کاف را به سرعت باد کنید تا نبض رادیال ناپدید شود. این فشار را بر روی مانومتر بخوانید و ۳۰ میلی‌متر جیوه به آن اضافه کنید. از عدد به دست آمده به عنوان مقیاس در اندازه‌گیری‌های بعدی استفاده نمایید تا مانع ناراحتی بیمار به دلیل بادکردن زیاد و غیرضروری کاف شوید. این کار همچنین جلوی اشتباهات گه‌گاه ناشی از شکاف سمعی را نیز می‌گیرد (شکاف سمعی، یک فاصله سکوت است که ممکن است بین فشار سیستولیک و دیاستولیک وجود داشته باشد).
3. کاف را به سرعت و بطور کامل خالی کنید و ۱۵ تا ۳۰ ثانیه صبر نمایید.
4. حال قسمت قیف یا کاسه گوشی (بل استتوسکوپ) را به آرامی بر روی شریان بازویی گذاشته و دقت کنید که گوشی کاملاً و دور تا دور به سطح پوست چسبیده باشد. چون صداهای شنیده شده، یا صداهای کورتكف فرکانس نسبتا پایینی دارند با قسمت کاسه گوشی بهتر شنیده می‌شوند.
5. مجدداً کاف فشارسنج را تا حدی که تعیین کرده بودید، به سرعت باد کنید و سپس آن را به آرامی و با سرعتی معادل ۲ تا ۳ میلی‌متر جیوه در ثانیه خالی نمایید. به سطحی که در آن صدای حداقل دو ضربه متوالی را می‌شنوید دقت کنید. این سطح فشار سیستولیک است. کم کردن فشار را به آرامی ادامه دهید تا جایی که صدا گنگ و سپس ناپدید شود. برای تأیید ناپدید شدن صدا، تا کم شدن ۱۰ تا ۲۰ میلی‌متر جیوه دیگر به گوش دادن ادامه دهید. سپس کاف را به سرعت تا حد صفر خالی کنید.
6. نقطه محوشدن صدا که معمولا فقط چند میلی‌متر جیوه پایین تر از ناحيه گنگ شدن صداست بهترین نقطه تخمین فشارخون دیاستولیک واقعی در بالغین است.
7. هم فشار دیاستولیک و هم سیستولیک را به اندازه ۲ میلی‌متر جیوه به نزدیکترین عدد گرد کنید. ۲ دقیقه یا بیشتر صبر کنید و سپس تکرار کنید. میانگین یافته های خود را بدست آورید. اگر دو عدد اول بیش از ۵ میلی‌متر جیوه با هم اختلاف دارند، بار دیگر اندازه‌گیری را تکرار کنید.
8. فشارخون باید حداقل یک‌بار در هر دو دست اندازه‌گیری شود. بطور طبیعی ممکن است اختلافی در حد ۵ میلی‌متر جیوه وجود داشته باشد که گاهی تا ۱۰ میلی‌متر جیوه هم می‌رسد. ارزیابی‌های بعدی باید در بازویی انجام شود که فشار بالاتری دارد.

نکات مهم درباره اندازه‌گیری فشار خون

• اگر شریان بازویی ۷ تا ۸ سانتی‌متر پایین‌تر از سطح قلب باشد، فشارخون تقریباً ۶ سانتی‌متر بالاتر قرائت خواهد شد.
• اگر شریان بازویی ۷ سانتی‌متر بالاتر از سطح قلب باشد، فشارخون تقریبا ۵ سانتی‌متر پایین‌تر قرائت خواهد شد.
• عدم تشخیص شکاف سمعی ممکن است موجب تخمین فشار سیستولیک در حد کمتر از مقدار واقعی و یا فشار دیاستولیک در حد بالاتر از مقدار واقعی گردد.
• در برخی از افراد، نقطه‌ی گنگ و محو شدن از یکدیگر خیلی فاصله دارند. گاهی مثلاً در نارسایی دریچه آئورت صداها هرگز محو نمی‌شوند.
• اختلاف فشار بیش از ۱۰ تا ۱۵ میلی‌متر جیوه بین دو اندام می‌تواند نشان‌دهنده‌ی اختلالات تنگی عروق، دایسکشن آئورت، سندرم دزدی ساب کلاوین (Subclavian Steal Syndrome) و… باشد که نیازمند بررسی‌های بیشتر است.

جمع‌بندی: اندازه‌گیری فشار خون

فشار خون یکی از مهم‌ترین اجزای علائم حیاتی است که باید توسط پزشک و پرستار اندازه‌گیری و ثبت گردد. گرفتن فشار خون بطور صحیح و علمی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که پزشکان باید فراگیرند. امروزه از فشار‌سنج‌های جیوه‌ای، عقربه‌ای و دیجیتالی برای پایش فشار خون استفاده می‌شود. اندازه گیری فشار خون در خانه بسیار مهم‌تر از اندازه‌گیری آن در مطب است و می‌تواند ابتلا به اختلالات قلبی – عروقی، کلیوی و مغزی را بهتر پیش‌گویی کند.