تکان خوردن مغز یا کانکاشن مغزی چیست؟ چه عوارضی دارد؟

به ضربه یا تکان مغزی در اصطلاح پزشکی کانکاشن مغزی گفته می‌شود که می‌تواند بر عملکرد مغز شما اثر بگذارد. اثرات آن معمولا موقتی است و می‌تواند شامل مواردی زیر باشد:

• سردرد
• اختلال در تمرکز و حافظه
• عدم تعادل و هماهنگی اعضای بدن

ممکن است فرد به تکان مغزی مبتلا شده باشد اما از آن آگاهی نداشته باشد. کانکاشن مغزی معمولا در اثر ضربه به سر ایجاد می‌شود. علاوه بر این، تکان شدید سر و گردن و همچنین بالاتنه نیز می‌تواند منجر به تکان خوردن مغزی شود.

در ورزش‌های پربرخورد مانند فوتبال نیز تکان مغزی شایع است. این ضربه‌ها بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند، معمولا برای یک دوره کوتاه‌مدت اتفاق می‌افتند و فرد دچار علائم تکان خوردن مغز می‌شود.

تکان خوردن مغز در اثر ضربه مغزی

ضربه مغزی می‌تواند به خونریزی مغز یا بافت‌های اطراف آن منجر شود. خونریزی مغزی می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. به همین دلیل شخصی که دچار ضربه مغزی می‌شود باید در ساعات اولیه پس از حادثه تحت نظر قرار گرفته شود.

اگر علائم و نشانه‌های او بدتر شدند، باید تحت مراقبت‌های اورژانسی قرار گیرد و توسط دکتر مغز و اعصاب معاینه گردد.

بیشتر افراد معمولا پس از ضربه مغزی به طور کامل بهبود می‌یابند. علائم و نشانه‌های ضربه مغزی ممکن است تا ساعت‌ها یا روزهای پس از ضربه ظاهر نشوند.

متخصص مغز و اعصاب در گام اول بیمار را بررسی کرده تا اطمینان حاصل کند او دچار آسیب دیدگی شدید مغزی یا آسیبی که زندگی بیمار را تهدید می‌کند، نشده باشد، سپس به ارزیابی شدت آسیب و ضربه مغزی می‌پردازد.

پزشک علائم و نشانه‌های بیمار را ارزیابی می‌کند، سابقه پزشکی او را بررسی کرده و یک معاینه بالینی عصبی انجام می‌دهد. استراحت در تختخواب، مصرف مایعات و مسکن‌های خفیف مانند استامینوفن ممکن است تجویز شود.

پیگیری و معاینات بعدی بسیار مهم است، زیرا برخی از مشکلات ظریف ناشی از ضربه مغزی (اختلال حافظه، تغییرات شخصیتی و تغییر در توانایی شناختی) ممکن است در زمان آسیب‌دیدگی ظاهر نشوند.

تکان مغزی

علت احساس تکان خوردن مغز در سر

مغز قوامی مشابه ژله دارد. مغز به کمک مایع مغزی–نخاعی موجود در جمجمه، از فشار و ضربه‌های احتمالی روزمره در امان می‌ماند. تکان شدید سر و گردن و بالاتنه می‌تواند منجر به لیز خوردن مغز به سمت جلو یا عقب (در مقابل دیواره داخلی جمجمه) شود.

از میان عوامل مختلف تکان مغزی، تکان خوردن مغز در تصادف یکی از اتفاتی است که می‌تواند منجر به ضربه مغزی در فرد شود.

عوامل خطرناکی که باعث تکان مغزی میشود

برخی از فعالیت‌ها و یا عوامل می‌توانند خطر تکان خوردن مغز و ضربه مغزی را افزایش دهند، برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• افتادن و سقوط، به‌ویژه در کودکان نوپا و سالخوردگان
• شرکت در ورزش‌های پرخطر و پربرخورد مانند فوتبال، هاکی، راگبی، بوکس و دیگر ورزش‌های مبارزه‌ای
• شرکت در ورزش‌های پرخطر بدون تجهیزات ایمنی و نظارت مناسب
• تصادف با وسایل موتوری و خودروها
• تصادف عابر پیاده یا دوچرخه‌سوارها
• سربازانی که درگیر جنگ هستند.
• داشتن سابقه ضربه شدید مغزی

علائم تکان خوردن مغز در جمجمه

علائم تکان مغزی می‌تواند خفیف باشد و ممکن است فورا ظاهر نشوند. این علائم ممکن است روزها، هفته‌ها یا حتی بیشتر طول بکشد.

ضرب‌دیدگی سر کودکان بسیار شایع است. اما تشخیص تکان مغزی در نوزادان و کودکان نوپا می‌تواند دشوار باشد، زیرا آن‌ها نمی‌توانند احساسشان را به‌راحتی توصیف کنند. ممکن است گریه نوزاد یا کودک نوپا متوقف نشود، بی‌قرار باشد، غذا یا شیر خود را نخورد.

علائم و نشانه‌های کانکاشن مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سردرد یا احساس فشار در سر
• از دست دادن هوشیاری به صورت موقت
• سردرگمی یا احساس بودن در مه
• آمنزیا (فراموشی) در خصوص مکان و زمان حادثه
• سرگیجه
• زنگ زدن گوش
• حالت تهوع
• استفراغ
• بیان کلمات نامربوط و نابجا
• تأخیر در پاسخ به سؤالات
• مات ماندن یا خیره شدن
• خستگی

ممکن است برخی بیماران سریعا علائم مختصری را تجربه کنند، اما ممکن است برخی از بیماران با چند ساعت یا چند روز تأخیر دچار علائم شوند، مانند:

• اختلال در تمرکز و حافظه
• تحریک پذیری و سایر تغییرات شخصیتی
• حساسیت به نور و سروصدا
• اختلالات خواب
• ناسازگاری روانی و افسردگی
• اختلال در حس بویایی و چشایی

روش های تشخیص تکان خوردن مغز در سر

برای تشخیص تکان مغز سر پزشک یک معاینه بالینی انجام خواهد داد و در خصوص نحوه آسیب‌دیدگی بیمار سؤالاتی خواهد پرسید. علاوه بر این، احتمالا بیمار تحت معاینات عصبی از قبیل نحوه دید، تعادل، هماهنگی و رفلکس بدن قرار می‌گیرد.

همچنین ممکن است پزشک حافظه و فرآیند تفکر بیمار را ارزیابی کند. در برخی موارد، ممکن است آزمایشات تصویربرداری از مغز مانند سی تی اسکن یا ام آر آی (MRI) درخواست شود. اسکن مغز می‌تواند وجود خونریزی یا التهاب در مغز و همچنین شکستگی جمجمه را نشان دهد.

تشخیص تکان خوردن مغز در سر

برای درمان تکان خوردن مغز چه اقداماتی پیشنهاد می‌شود؟

استراحت مناسب‌ترین راهکار درمانی برای بیمار مبتلا به اختلال تکان مغزی است تا بدین وسیله مغز فرصت ترمیم و بهبودی خود را به دست آورد. پزشک توصیه خواهد کرد که بیمار از فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی دور بماند، تا زمانی که شرایط او بهبود یابد.

این بدان معنی است که بیمار باید از انجام فعالیت‌هایی که باعث افزایش علائم او می‌شود، مانند فعالیت‌های بدنی، ورزش و یا حرکات شدید بدنی، اجتناب ورزد. چنین فعالیت‌هایی ممکن است علائم بیمار را تحریک کند.

این استراحت همچنین شامل محدود کردن فعالیت‌هایی می‌شود که نیاز به تفکر و فعالیت ذهنی دارند، مانند: بازی‌های ویدئویی، تماشای تلویزیون، تحصیل در مدرسه، خواندن، نوشتن و یا استفاده از کامپیوتر. این فعالیت‌ها ممکن است باعث بدتر شدن علائم یا تحریک آن‌ها شود.

در طول دوره بهبودی ممکن است پزشک توصیه کند، زمان رفتن به مدرسه یا محل کار بیمار کوتاه‌تر گردد. در طول روز بیمار باید استراحت داشته باشد و یا حجم کار و تکالیف مدرسه او باید کاهش یابد تا بیمار بهبودی لازم را به دست آورد.

درمان تکان خوردن مغز یا کانکاشن مغزی

همان‌طور که علائم بیمار بهبود می‌یابد، ممکن است به تدریج فعالیت‌ها افزایش یابد مانند تفکر، انجام تکالیف مدرسه و یا فعالیت‌های مربوط به محل کار و یا افزایش زمان مدرسه و کار بیمار. پزشک زمان بازگشت به فعالیت‌های سبک فیزیکی را به بیمار اعلام خواهد کرد.

گاهی اوقات قبل از اینکه علائم به طور کامل از بین رفته باشند، به بیمار اجازه انجام فعالیت‌های بدنی سبک (مانند دوچرخه ثابت یا پیاده‌روی) داده می‌شود، به شرطی که علائم و نشانه‌های بیمار بدتر نشود.

درنهایت، هنگامی که تمام علائم و نشانه‌های ضربه مغزی برطرف شدند، بیمار و پزشک می‌توانند در مورد زمان و نحوه برگشت به فعالیت‌های ورزشی برنامه‌ریزی کنند. شروع زودهنگام فعالیت ورزشی می‌تواند خطر ابتلا به ضربه مغزی دوم و آسیب‌دیدگی بیشتر مغز را افزایش دهد.

برای سردرد، می‌توانید از مسکن‌هایی مانند استامینوفن استفاده کنید. از مصرف دیگر داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن و یا آسپرین خودداری کنید، زیرا این داروها ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند.

پیشگیری از تکان مغزی و آسیب‌دیدگی سر

برخی از اقدامات و راهنمایی‌ها می‌تواند خطر ابتلا به تکان مغزی و آسیب‌دیدگی سر را برطرف و یا کاهش دهد. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• استفاده از ابزارهای محافظ در ورزش و سایر فعالیت‌های تفریحی
• بستن کمربند ایمنی
• امن ساختن محیط خانه
• حفاظت از کودکان
• ورزش منظم
• آموزش دیگران در خصوص کانکاشن یا تکان مغزی

استفاده از ابزارهای محافظ در ورزش و سایر فعالیت‌های تفریحی

اطمینان حاصل کنید که تجهیزات ورزشی مناسب است، به‌خوبی نگهداری می‌شوند و به درستی پوشیده می‌شوند. قوانین بازی را دنبال کنید و روحیه ورزشکاری خود را تقویت کنید.

هنگام دوچرخه‌سواری، استفاده از موتورسیکلت، اسنوبرد و یا فعالیت‌های تفریحی دیگر که ممکن است در آن‌ها سر با آسیب‌دیدگی مواجه شود، از کلاه ایمنی استفاده کنید.

پیشگیری از آسیب مغزی با بستن کمربند ایمنی

استفاده از کمربند ایمنی در تصادفات جاده‌ای تا حد زیادی می‌تواند خطر آسیب دیدگی مغزی را کاهش دهد.

امن ساختن محیط خانه

خانه را به‌خوبی روشن نگه‌دارید. اشیایی که ممکن است باعث سقوط و افتادن افراد شود را بر روی زمین قرار ندهید، افتادن و لیز خوردن در خانه یکی از موارد شایع تکان مغزی محسوب می‌شود.

حفاظت از کودکان

برای کمک به کاهش خطر آسیب‌دیدگی سر کودکان، راه‌پله‌ها را مسدود کرده و برای پنجره‌ها محافظ نصب کنید.

ورزش منظم

ورزش منظم برای تقویت عضلات پا و بهبود تعادل بدن مفید است.

آموزش دیگران در خصوص کانکاشن یا تکان مغزی

با آموزش دادن مربیان، ورزشکاران، والدین و دیگران در مورد ضربه مغزی می‌توان سطح آگاهی افراد را افزایش داد. مربیان و والدین نیز می‌توانند روحیه ورزشکاری و پرهیز از مشاجرات را در افراد افزایش دهند.