سل ، درمان مریضی سل

سل یک بیماری عفونی واگیر مي باشد. بيماري سل از سال هاي بسيار دور وجود داشته و افراد بسيار مشهوري نيز در دنيا به اين بيماري مبتلا شده اند. اين بيماري از قديم در کشور ما شناخته شده بود. در گذشته به اشتباه تصور مي کردند که نفرين کسي و يا شدت غم و غصه علت اصلي ابتلا به بيماري سل است.در كتاب هاي غربي به اين بيماري توبركولوز (Tuberculosis) و به اختصار «تی بی» (TB) گفته می شود.

بیماری سل یکی از مهمترین بيماريهاي عفوني قرن حاضر مي باشد که توانائي درگير نمودن کليه ارگان هاي بدن را دارد ولي ريه ها بيشتر به سل مبتلا مي شوند.از سال ۱۹۸۲ همه پزشکان دنيا معتقد بودند که اين بيماري تا سال ۲۰۰۰ كنترل و بحث آن فقط محدود به كتب پزشكي خواهد بود، ولي اين اميد ده سال بيشتر به طول نيانجاميد، به طوري كه در سال ۱۹۹۳ اين بيماري از طرف سازمان بهداشت جهاني به عنوان يك فوريت جهاني اعـــــلام مي گردد.بروز ۱۰ ميليون مورد جديد سل و درمان تنها دو سوم از آنها كه متأسفانه در بيش از ۵۰ درصد موارد درمان ناقص بوده، عمق فاجعه را در اين سالها نشان مي دهد.بروز سه همه گيري از اين بيماري در دو دهه اخير دور نماي كنترل اين بيماري را در آينده نزديك بسيار مبهم نشان مي دهد. ايجاد همه گيري بيماري ايدز و متعاقب آن سل مقاوم به دارو، جهان كنوني را با تمام پيشرفت هاي عظيم در علم پزشكي از نظر كنترل بيماري سل، بيش از يك قرن به عقب برگردانده است. امروزه در دنيا هر ساله بيش از ۸ ميليون نفر به اين بيماري مبتلا مي شوند و تاكنون يك سوم مردم جهان بدون آنكه احساس بيماري كنند به ميكروب اين بيماري آلوده شده اند.

عامل بیماری سل چیست؟

میکروبی میله ای شکل (شبیه مداد) و بسيار کوچک به اندازه ۰۰۰۰۰۳/۰ متر وارد بدن شما شده که تنها توسط ميكروسكوپ ديده مي شود. به اين ميكروب ميله اي شكل «باسيل سل» مي گويند. باسيل سل چون بسيار كوچك مي باشد، به راحتي در هوا شناور مي ماند. چون عامل اين بيماري ميكروب مي باشد، لذا ممكن است اين بيماري از شما به افراد سالم منتقل گردد.

سل چگونه از بیمار به فرد سالم منتقل می شود؟

میکروب سل به صورت ذرات ریز وارد هوا شده و نظیر سرماخوردگی منتقل می شود. اين ذرات در صورتي که مبتلا به سل ريوي باشيد توسط سرفه، عطسه، صحبت، خنده و يا فرياد شما، ايجاد و در هوا پخش مي شوند. يک سرفه مي تواند ۳۰۰۰ ذره ميکروبي وارد هوا نمايد و ۵ دقيقه صحبت کردن نيز همين تعداد ذره توليد مي كند و عطسه نيز تعداد بيشتر ايجاد مي نمايد. اين ذرات ميكروبي چون بسيار كوچك هستند، در هواي موجود در هر فضاي بسته براي مدت طولاني مي توانند به طور معلق باقي بمانند. ميكروب سل در خلط كاملاً خشك شده و يا در گرد و غبار معلق پس از ۸ تا ۱۰ روز از بين مي رود. اين ميكروب در خاك سرد و سايه دار حداقل ۶ ماه زنده مانده و در خلط در حال پوسيدن و تجزيه، هفته ها و ماهها مقاومت دارد. لذا هواي اطاق آلوده شده به ميكروب سل توسط شما، مي تواند حتي در زمان غياب شما نيز موجب انتقال بيماري گردد.

زمانی که فرد سالم در هوای آلوده به این ذرات میکروبی تنفس کند، ميکروب سل را وارد ريه خود کرده و اين ميكروب خود را در عرض ۴۸ ساعت به نقاط مختلف بدن مي رساند. ولي بعد از آن بدن دفاع كرده و اجازه گسترش و فعاليت را به ميكروب سل نمي دهد.جهت انتقال بيماري سل، تماس هاي طولاني و ورود تعداد زياد ميكروب سل نياز است.

انتقال میکروب سل از شما به اطرافیان بستگی به سه عامل واگیر بودن بیماري سل شما، محيطي که تماس در آن اتفاق مي افتد و مدت زمان تماس دارد. بهترين راه براي توقف انتقال، دوري شما از اطرافيان و شروع درمان دارويي مي باشد. شروع درمان دارويي در کاهش انتقال بيماري بسيار موثر مي باشد به طوري که واگيري بيماري سل شما را سريعاً بعد از دوهفته از شروع درمان حتي در صورت مثبت بودن آزمايش خلط شما کاهش داده و در طول زمان مصرف دارو ادامه خواهد داد.

افرادی که به مدت طولانی در تماس نزدیک با بیماران مسلول واگیر مي باشند بيشترين ميزان خطر ابتلاء به سل را دارا هستند. تماس نزدیک بیمار معمولاً با اعضای خانواده، هم اطاقی، دوستان و همکاران رخ می دهد. اين افراد به دليل تماس با ميکروب سل، در معرض خطر ابتلاء به عفونت سل مي باشند. مکان های پرازدحام، کوچک، سربسته، کم نور، بدون تهویه مناسب و مرطوب بهترین شرایط را برای تسهيل انتقال عفونت ايجاد مي کنند. تابش مستقیم آفتاب در عرض ۵ دقیقه باسیل سل را از بین می برد. لذا در کشورهاي گرمسير تماس مستقيم اشعه آفتاب روش مناسبي براي از بين بردن ميکروب سل است. به همين دليل گسترش و سرايت بيماري بيشتر در خانه ها يا کلبه هاي تاريک اتفاق مي افتد.

آیا تمام افرادی که با میکروب سل آلوده شده اند به این بیماري مبتلا مي شوند؟

خیر. ورود میکروب سل به ریه ها مساوی با ابتلاء به سل نیست، چون سيستم ايمني بدن در مقابل اين ميکروب دفاع کرده و اطراف آن را يک ديواره محکم دفاعي كشيده و آن را غيرفعال و خفته مي كند. لذا در اين حالت در اكثر موارد فرد حتي متوجه ورود ميكروب به بدن خود و اين دفاع بدن در ريه هاي خود نمي شود. به خاطر همين است كه تاكنون يك سوم مردم به اين ميكروب آلوده شده اند ولي خود از اين موضوع اطلاع ندارند.

تنها در ۱۰% موارد این دیواره دفاعی به دلائل مختلف تخریب شده و میکروب هاي خفته و غيرفعال سل بيدار شده و شروع به تکثير مي کنند. در اين زمان به دليل فعاليت شديد ميکروب سل بيمار دچار علائم بيماري سل مي شود و در اين مرحله به اين فرد «بيمار مسلول» مي گويند. پس فرد آلوده شده به ميکروب سل (عفونت يافته) بيمار نبوده و كاملاً سالم مي باشد. اين فرد حتي ميكروب سل را به ديگران منتقل نمي كند و احساس ناخوشي نيز نمي كند. راديوگرافي ريه اين افراد نيز كاملاً طبيعي خواهد بود. ولي اين افراد تست پوستي سل (تست توبركولين) مثبت دارند.

سل کدام عضو بدن را مبتلا می کند و انواع آن کدام است؟

این بیماری قادر است تمام اعضای بدن را مبتلا کند. بیشترين عضوي که در بدن مبتلا مي شود ريه ها (شش ها) مي باشند. لذا سل ريوي شايعترين نوع سل است. در صورتي که سل اعضاي ديگر بدن را به جز ريه ها درگير کند به آن سل خارج ريوي گفته شده که تحت نام همان عضو درگير ناميده مي شود. نظير سل غدد لنفاوي يا سل استخوان يا سل ادراري يا سل مغز (مننژيت سلي) و غيره.

انواع سل ریوی کدام است؟

در سل ریوی اغلب خلط ایجاد می شود. اگر در آزمایش ميکروسکوپي خلط بيمار ميکروب سل مشاهده شد به آن سل ريوي خلط مثبت و اگر ميکروب سل مشاهده نشود به آن سل ريوي خلط منفي مي گويند.

آیا تمام انواع سل مسری بوده و به اطرافیان منتقل می شود؟

خیر. تنها بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت می تواند ميکروب را در هوا پخش کرده و بيماري را به اطرافيان منتقل نمايد، لذا در اکثر موارد سل ريوي خلط منفي و انواع سل خارج ريوي مسري نبوده و به ديگران منتقل نمي شوند.

بیماری افراد مبتلا به سل ریوی خلط مثبت تا چه زمانی به اطرافيان سرايت مي کند؟

بیماری این افراد از زمانی که دچار سرفه و خلط شده اند تا ۲ هفته از شروع درمان دارویي ضد سل براي اطرافيان خطر سرايت دارد. بعد از آن اين افراد هيچگونه خطري براي اطرافيان ندارند.

علایم انواع سل کدام است؟

بیماری سل خود را به هر شکل ممکن است نشان دهد. در کشور ما که این بیماری شيوع نسبتاً زيادي دارد در بسياري از موارد در تشخيص بيماري، بايد سل را به خاطر داشت. بيماري سل ممکن است شبيه بيماريهاي ديگر تظاهر نمايد. اين تظاهرات ممكن است شبيه بيماريهاي ديگر نظير ذات الريه، برونشيت، آبسه ريوي، سرطان و عفونت هاي قارچي باشد.

بیمار مبتلا به بیماری سل می تواند دارای علائم عمومي، ريوي يا وابسته به ارگان هاي ديگر بدن و يا ترکيبي از اين موارد باشد.

علائم و نشانه های عمومی :

بیماری سل معمولاً ایجاد علائم بیماری مي نمايد، ولي بسياري از بيماران حتي آنهايي که بيماري پيشرفته دارند، علائم خفيف و آهسته اي داشته که ممکن است به طور معمول در نظر گرفته نشود. تعدادي از بيماران مبتلا به سل خارج ريوي نيز در حقيقت ممکن است بدون علامت باشند. معمولاً بايد در بيماران يا افراد بدون علامت که علائم خفيف يا غيرواضح دارند، از طريق بررسي سابقه تماس، راديوگرافي غيرطبيعي ريه، واكنش مثبت تست سل و يا كشت مثبت ميكروب سل پي به بيماري برد. تعدادي از بيماران ممكن است در ابتدا براي مدت چند هفته تا چند ماه احساس خستگي، بي اشتهايي، كاهش وزن، ضعف عمومي، تعريق شبانه بخصوص در نيمه فوقاني بدن، قاعدگي نامنظم يا تب هاي خفيف نمايند. اين علائم و نشانه ها اغلب در زمان فعاليت كاري شديد يا استرس هاي هيجاني تشديد مي گردند.

سل در بیماران دیگر ممکن است به صورت یک بیماری تب دار حاد، به همراه لرز و علائم عمومي شبيه آنفولانزا بروز نمايد. در اين حالت بيماران تا زماني که احساس مي کنند، این علائم مربوط به یک عفونت ساده نظیر سرماخوردگی بوده و خودبخود برطرف می شود، به پزشک مراجعه نمي نمايند. علائم حاد ممکن است طولاني و مزمن شوند.

تشخیص بیماری سل چگونه است؟

تشخیص بیماری سل ریوی در قدم اول در افراد مشکوک (بيش از دو هفته سرفه داشته و يا خلط خوني دارند) سه نوبت آزمايش خلط مي باشد.

در آزمایشگاه سل با بررسی خلط در زیر میکروسکوپ می توانند ميکروب سل را مشاهده نمايند. اگر ميکروب سل در آزمايش خلط مشاهده نشد آنگاه پزشک با عكس برداري (راديوگــرافي) از ريه هاي بيمار مي تواند پي به وجود بيماري سل در بيمار ببرد. انواع سل ديگر را مي توان با آزمايش ادرار، آب جمع شده در ريه ها و يا شكم و نمونه برداري از غدد لنفاوي و ديگر ضايعات شناسايي كرد.

آیا بیماری سل درمان پذیر است؟

بلی. ، خوشبختانه امروزه با داروهای موجود در بازار نزدیک به ۱۰۰% بهبودی کامل پیدا مي نماييد. اکثر داروهاي ضد سل خوراکي بوده و نيازي به بستري شدن در بيمارستان ندارد.

اصولی را که باید در درمان دارویی بیماري سل خود رعايت نماييد تا بهبودي يابيد کدامند؟

حتماً تمام انواع داروهای تجویز شده را مصرف نمایید.از کم و زیاد کردن خودسرانه مقدار هر يک از داروها با هر بهانه اي پرهيز نماييد.نظم در مصرف داروها را رعايت نماييد و آنها را به همان روشي که توسط مسئولين مربوطه توصيه شده مصرف نماييد (مثلاً اگر بايد داروها را هر روز مصرف نماييد آن را حتماً رعايت نماييد).

طول دوره درمانی را که حداقل ۶ ماه است، کاملاً رعایت نمایید و مصرف داروها را به بهانه اینکه بهبودي حاصل کرده و ديگر نيازي به ادامه داروها نيست، بطور خودسرانه قطع نکنيد.

درمان بیماری سل چگونه است؟

اگر شما قبلاً به دلیل ابتلاء به بیماری سل داروهای ضد سل مصرف نکرده اید، به مدت حداقل ۶ ماه، از ۴ نوع داروي خوراکي مخصوص درمان سل که به صورت قرص و کپسول مي باشند، براي شما تجويز خواهند کرد. اين داروها را شما مي توانيد به راحتي با نظارت يك فرد ديگر استفاده نماييد. لذا نيازي به بستري شدن در بيمارستان و يا آسايشگاه نخواهد بود.

در صورتیکه شما قبلاً به دلیل ابتلا به بیماری سل به مدت ۶ ماه داروهای ضد سل مصرف کرده باشيد، براي شما به مدت حداقل ۸ ماه، از ۵ نوع داروي مخصوص درمان سل که به صورت خوراکي و تزريق مي باشند، تجويز خواهند کرد.