مقعد یا آنوس بخش انتهایی دستگاه گوارش است. مقعد سوراخی در انتهای بدن همه موجودات زنده است که وظیفه دفع مواد زائد از بدن را بر عهده دارد. مقعد دارای دو عضله به نام های اسفنکتر داخلی و اسفنکتر خارجی است. عضله داخلی صاف و غیر ارادی است و عضله خارجی مخطط و ارادی است تا به فرد اجازه کنترل دفع را بدهد. به یاد داشته باشید این ویژگی نباید موجب تاخیر در دفع شود، زیرا که این امر موجب از دست رفتن آب مدفوع شده و بیماریها مزمنی نظیر بواسیر را به دنبال خواهد داشت.

ساختار و بافت مقعد چگونه است؟

بافت مقعد از منظر سلولی به سه بخش متفاوت تقسیم بندی می شود، بخش اول  کلومناریس زونا (نیمه بالایی کانال) و از جنس بافت اپیتلیوم ستونی ساده ساخته شده است. در مقابل نیمه پایینی کانال مقعد، از زیر خط دندانه‌دار یا شانه‌ای به دو بخش تقسیم می شود. که از جنس بافت طبقه‌ی سنگفرشی غیر‌کراتینیزه و طبقه‌ی سنگفرشی کراتینیزه تشکیل شده است.

در انسان مقعد و رکتوم توسط خط آنورکتال از یکدیگر جدا می شوند. محل اتصال آنورکتال به انتهای مقعد در حدود 4 سانت طول دارد. این کانال به سمت عقب و پایین امتداد دارد و مابین دو عضله‌ی دریچه‌ای (این عضلات شامل عضله‌ی حلقوی غیر ارادی داخلی و ماهیچه ارادی بیرونی است) قرار گرفته است. عضله‌ی دریچه‌ای وظیفه باز و بسته کردن ورودی مقعد را دارد.

دریچه داخل آنوس از تجمع الیاف حلقوی غیر ارادی رکتوم ساخته شده و به طور مداوم منقبض است. مقعد از بافت سختی به نام فاسیا ایجاد شده است. دسته ای دیگر از عضلات که در خروجی مقعد قرار گرفته است، و عضلات لواتور آنی نام دارد. این عضلات صورت صفحه‌ای در کف لگن قرار گرفته‌اند. غدد مقعد وظیفه حفظ رطوبت درون آنوس را بر عهده دارند.

مطلب پیشنهادی: رکتوم چیست؟

عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی چیست؟

عضلات اسفنکتر خارجی و داخلی در مقعد به ترتیب در بیرون و داخل آن قرار دارند. اسفنکتر خارجی یک ماهیچه اسکلتی است که وظیفه آن بسته نگه داشتن قسمت انتهایی کانال رکتوم می باشد. عصب گیری این اسفنکتر از عصب راست روده و شاخه دوراهی پرینئال می باشد. عملکرد این ماهیچه حلقوی به صورت ارادی و غیر ارادی تحت فرمان مغز است.

با اینکه نحوه عملکرد این ماهیچه ارادی می باشد، اما تحت شرایط خاصی مانند داشتن رابطه مقعدی مکرر، می تواند به صورت غیر ارادی باز تر شود. در این هنگام می توان گفت که فرد به گشادی مقعد دچار شده است.

عملکرد مقعد چیست؟

ناحیه قبل از مقعد، رکتوم نام دارد. رکتوم دقیقا بعد از کولون سیگموئید واقع شده است و از طرف دیگر به مقعد می رسد. محل ذخیره مدفوع کولون است  از همین روی معمولاً رکتوم خالی است. اما در صورت پر شدن ظرفیت کولون مدفوع به رکتوم وارد شده و به فرد احساس نیاز به دفع را منتقل می کند.

پس از پر شدن رکتوم دریچه ارادی رکتوم باز شده و مدفوع وارد کانال رکتوم می شود، این کانال به سرعت پر شده و به فرد احساس نیاز سریع به اجابت مزاج می دهد. در انتها با اراده فرد دریچه خارجی باز شده و مدفوع با عبور از عضلات لواتورآنی کف لگن از بدن خارج می شود. نوزاد انسان معمولاً تا حدود 3 سالگی عضله ها ضعیف تری داشته و امکان کنترل مدفوع را نخواهد داشت، در صورتی که بعد از این سن توانایی کنترل خود را به دست می آورد.

بیماری های نشیمنگاهی و روش های درمانی

کانال رکتوم مانند هر ناحیه ای دیگر از بدن با قرار گرفتن در برابر عوامل بیماری زا مانند میکروب ها و ویروس ها دچار بیماری می شود. ضمن آنکه این ناحیه از بدن به علت قرار گرفتن در معرض مستقیم آلودگی ها ریسک بیشتری برای ابتلا به انواع بیماری ها دارد. مهمترین بیماری های ناحیه آنوس به این شرح است :

بواسیر یا هموروئید

بواسیر یا هموروئید یکی از انواع بیماری های نشیمنگاهی یا همان مقعدی است که در سال های اخیر به علت تغییر در سبک زندگی شیوع بسیار گسترده ای پیدا کرده است. این بیماری با واریسی شدن یا اتساع عروق در این ناحیه از بدن پدید می آید و عامل آن وارد آمدن فشار زیاد به این ناحیه از بدن است.

بواسیر با علائمی مانند درد، خونریزی و … ایجاد میشود. درمان هموروئید در مراحل ابتدایی بیماری با استفاده از درمان های خانگی و دارویی قابل انجام است اما در مراحل شدیدتر نیاز به درمان های پیچیده و قطعی نظیر انواع روشهای جراحی دارد. بهترین روش توصیه شده درمان هموروئید با لیزر است که بدون درد و خونریزی مشکل بیمار را رفع می نماید.

شقاق یا فیشر مقعدی

شقاق یا همان فیشر یکی دیگر از انواع شایع بیماری های نشیمنگاهی است. شقاق موجب بروز ترکی گاهاً عمیق در دیواره خارجی آنوس می گردد، این بیماری درد بسیار زیادی را به همراه دارد و موجب التهاب آنوس می گردد. این بیماری معمولاً در اثر یبوست و اسهال مداوم و طولانی مدت ایجاد می شود. شقاق در صورت عمیق نبودن ترک و علت های پیچیده تر با درمان های خانگی و دارویی قابل رفع و درمان است. اما در مراحل بعد نیاز به درمان های تهاجمی تر نظیر جراحی و لیزر دارد.

درمان شقاق با لیزر از روش های بدون درد و خونریزی و قطعی برای از بین بردن این زخم رایج در قسمت های مختلف رکتوماست.

کیست مویی

در انتها خط باسن ناحیه دنبالچه قرار دارد که بیماری کیست مویی یکی از بیماری های رایج در این ناحیه است. هنگامی که مو به زیر پوست نفوذ کرده یا به سمت داخل بدن رشد می کند یک عفونت توده مانند همراه با آبسه و خروج ترشحات چرکی ایجاد می شود که به آن کیست مویی می گویند.

یکی از اصلی ترین علت های به وجود آمدن سینوس مویی در کمر عدم رعایت بهداشت و داشتن موهای زخیم در این ناحیه است. از قدیم تا کنون برای درمان کیست مویی از روش جراحی استفاده می شد ولی امروزه بهترین روش برای برداشتن این آبسه مویی به صورت دائمی؛ لیزر است.

فیستول مقعدی

فیستول مقعدی بیماری است که موجب اتصال غیر طبیعی دو ارگان دیواره مقعد و روده به یکدیگر می گردد. این مجرای عفونت های روده را به سطح پوست منتقل کرده و می تواند سبب ایجاد عفونتی شدید گردد که نیاز به درمان فوری دارد. فیستول تنها با درمان های تهاجمی نظیر جراحی و لیزر درمان می شود، اما از آنجایی که جراحی ریسک بازگشت بیماری را به دنبال دارد، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد، درمان فیستول با لیزر انجام می شود.  از طرفی درمان های دارویی تنها در رفع عفونت ایجاد شده نقش داشته و نمی توانند به عنوان درمان قطعی کاربرد داشته باشند.

زگیل مقعدی

زگیل تناسلی مانند زگیل مقعدی حاصل ویروس hpv ایجاد می شود. این ویروس به شدت مسری از طریق رابطه جنسی منتقل شده که در ناحیه تناسلی و در صورت رابطه جنسی مقعدی در این ناحیه باعث ایجاد زگیل می گردد. زگیل های مقعد راه علاج قطعی نداشته و  تنها با انجام برخی راهکارها مانند کرایو، لیزر، جراحی و … می تواند زگیل های ایجاد شده را از بین برد.

آبسه رکتال

اگر غده های چربی یا معمولی در هر ناحیه از پوست مقعد بسته شوند، این غدد تبدیل به توده های برآمده و آبکی شده که آبسه نامیده می شوند. این آبسه ها ممکن است در هر قسمتی از ناحیه نشیمنگاهی ایجاد شوند. آبسه پری آنال شایع ترین نوع در بین آنهاست.

خود ارضایی مقعدی

خود ارضایی یا رابطه جنسی از طریق مخرج یکی از اعمالی است که برای افزایش لذت جنسی انجام می شود. زیرا مقعد دارای اعصاب حساسی است که هم برای مردان و هم برای زنان می تواند لذت بخش باشد. ولی اگر این کار به عادت تبدیل شود، می توان به عضلات اسفنکتر مقعد آسیب زده و عوارضی مانند بی اختیاری در دفع به وجود بیاورد.

همچنین بخوانید: عوارض رابطه مقعدی چیست؟

علائم رایج بیماریهای مقعدی

در صورت مشاهده علائمی مانند:

• درد مقعدی: درد در مقعد می تواند نشانه ای از بیماریهای مختلف در نشیمنگاه باشد.
• ضایعات مقعدی: زگیل ها، بثورات، برآمدگی ها، زخم ها و پارگی ها می توانند در داخل و اطراف مقعد شما ظاهر شوند.
• خارش مقعد: خارش در داخل و اطراف مقعد می تواند مربوط به آلرژی یا عفونت باشد.
• خونریزی مقعدی: ممکن است هنگام رفتن به دستشویی یا هنگام شستشو یا خاراندن مقعد متوجه خونریزی از مقعد خود شوید. بسته به علت خونریزی ممکن است دردناک باشد یا نه.
• ترشح مقعدی: مخاط یا چرک در مدفوع یا لباس زیر ممکن است نشانه بیماری باشد.
• مشکل در حرکات روده: مشکل در بیرون آوردن مدفوع یا نگه داشتن مدفوع ممکن است عضلات مقعد شما را درگیر کند. فقدان یا اجابت مزاج بیش از حد ممکن است اعصاب شما را درگیر کند.

جلوگیری از ابتلا به بیماری های مقعدی

ممکن است بتوانید با جلوگیری از یبوست از اکثر بیماری های نشیمنگاهی مانند شقاق مقعدی جلوگیری کنید. برای انجام این کار، مدفوع خود را با افزودن تدریجی فیبر بیشتر به رژیم غذایی خود و با نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب در روز نرم کنید. پودرهای مکمل فیبر موجود در بازار هم می توانند تاثیر گذار باشند.
اگرچه همیشه نمی توان از انواع دیگر اختلالات مقعدی جلوگیری کرد، ممکن است بتوانید خطر ابتلا به این بیماری ها را با موارد زیر کاهش دهید:

• استفاده از دستمال های نرم برای تمیز کردن ناحیه مقعد.
• خشک نگه داشتن ناحیه با تعویض مداوم لباس زیر و استفاده از پودر برای جذب رطوبت.
• اگر رابطه مقعدی دارید، همیشه از کاندوم استفاده کنید.
• هرگز جسم خارجی وارد رکتوم نکنید.